Sürü ve Çoban (Çadır 9)

Giriş

"Sürü ve Çoban" iki bölümden oluşuyor. Ana metne bir Çobanın El Kitabı eklendi. Sırası geldiğinde, bazı konularda bu el kitabına göndermeler verildi. "Çoban ve Sürü" bölümü iki ayrı şekilde okunabilir. Birincisi, alışıldık, klasik şekliyle, açıklama linklerini göz önüne almadan, ikincisi de göndermelerle yukarı-aşağı gezinerek. Çobanın El Kitabı bölümü, bağımsız bir bölüm olarak da okunabilir. Zaten baştan öyle tasarlanmıştı. Ama sonra, biraz kafam karışınca, oldu olacak, iyice karışsın, dedim. Bu yöntemi denedim. Son bir değinme, Çobanın El Kitabı maddeleri kendi aralarında bağımsız olarak okunabilecek gibi yazıldı. Aralarındaki anlatım farklılıkları, bu müstakil okumayı daha keyifli kılmak için gözetildi. Keyifli okumalar.

Çoban

Çobanlarla bazen sabahları dereye inerken karşılaşıyorum. Bezen de, kilime uzanmış bir şeyler okumaya çalışırken aşağıdaki toprak yoldan, bir gün birini, sonraki gün diğerini geçerken görüyorum. Abi, kardeş, sırayla güdüyorlar sürüyü. Simaları da kardeş olduklarını belli ediyor. Büyükleri, bir akşam üzeri, peşinde iri yarı bir kangalla uğruyor. Tahta parçasından küçük parçalar yonttuğu çakısını (bkz. "Bıçak") cebine koyuyor. (Gerçek adlarını bir yana bırakıp, büyüğüne İshak, küçüğüne İsmail diyorum.) İshak, gülümseyerek
yaklaşıyor, Abi kolay gelsin, bakıyorum çabucanak alıştın ortama. Çadıra yaklaşıp, içine bakıyor. İçini, şeklini beğenmiş olacak ki, yüzüne yayılmış bir sırıtmayla, Yahu, bu ev yavrusu gibi, ne de rahat görünüyor. Buyur ediyorum. Bardağa iki kaşık neskafe bir kaşık şeker koyup, sıcak su ekliyorum üzerine. Karıştırıp uzatıyorum. Çayım yok, pişirmesi bir dert, sevmiyorum zaten. Boş ver abi. Severim ben de kave içmeyi. Neskafesini yudumluyor. Eee, ne yaptın bakalım bugün? Sıkılmadı mı canın burada, tek başına? Ne yanıt vereceğimi bilemiyorum. İnsanların çoğu gibi o da, yalnız, bir başına olmayı bir eksiklik, bir sorun olarak görüyor. Etrafına bakınıyor. Bütün gün burada, bir karış yerde sıkılmadan durabilmenin gerekçelerini arıyor. Gözüne ilişen kitaplara, açık not defterine, kalemlere bakıyor uzun uzun. Okuyorum, yeri geldiğinde kitaplardan notlar alıyorum, dahası sıkılırsam dereye inip dolaşıyorum, denize gidiyorum. Onun zamanının nasıl geçtiğini, neler yaptığını soruyorum. Ateşin yanına çöküp, gözleriyle dalgalanan alevleri izlerken anlatıyor.

Sürü

Üç köpek, bir çoban, yüzellisekiz keçi, dört traka, altı kloput, beş temeldek[1] var gördüğün sürüde. Yazları Eğridere’de kalırız. Derenin otu suyu boldur. Zahmetsizdir hem. Zarara girecek tarla olmaz buralarda. Senelerdir ekilmiyor bostanlıklar, soğanlıklar. Sabah serinliğinde çıkarız meraya. Güneş doğmadan. Ha! Bi de, sürü dediğimde, sadece keçiler, oğlaklar, yazlamalar, tekeler gelmesin aklına. Sürü dediğim hepimiziz, cümlemiz. İnsan, hayvan, yani bizler, köpekler keçiler. Her gün başka bir tarafa gideriz. Hem değişiklik olsun, hem de birkaç gün geçsin de otlar tekrar toparlansın alttan alta sürsün, boy atsın diye. Barçina eteklerinde, Gamle deresi boyunda, Dikilitaş sırtlarında, Makastarla düzlüklerinde geçer günümüzün büyük kısmı. Yok, sürü ehildir, uysaldır. Varsa da içimizde birkaç asi, huysuz, çoğunlukla nereye gidileceğini, nerede eğleşilip, nerede yatalanacağını bilir. Bir parça da değnek (bkz. "Değnek") yardımcı olur. Ne yapılacağını o gösterir, o söyler.

Öğle vakti gölgenin koyusunda, ormanın derinindeyizdir. Doyulmuştur ota yeşile, kanılmıştır suya. Oğlağın, yazlamanın, tekenin, davarın karnı koca bir kabak gibi şişiktir, köpeklerin dilleri biraz daha sarkık, başları yere daha yakın. Ayaklarda, bacaklarda, dizlerde ince ince sızılar gezinmeye başlayana kadar, değnek, gölgesi en koyu yeri bulmuştur bile. Çömeriz, otururuz, uzanan uzanır. Köpeklere birer parça mısır kaçamağı atarım. Ağızlarında, usulca taşıyıp, bir kenara çekilirler. Azık torbasını (bkz. "Azık Torbası") açarım, içinden bin bir nimet, bin bir iştahlandıran koku taşar ortalığa. Mor bir soğanı, kızıl bir domatesi bölerim peşkirin üzerinde. Birkaç zeytin de varsa, tuz varsa, yoğurt, yarım biber varsa, avuç içi kadar da ekmek… Daha ne! Daha ne!

Uyuklar her şey, her yanda. Öyle kendini tümden vermeden ama. Uykunun ucunda uyuklar, kanmadan, kapılmadan. Keçilerin geviş sesleri, ara sıra duyulan çan tıngıldamaları (bkz. "Çan"), köpeklerin arada bir havlamaları, rüzgarda sallanan dalların, dalgalanan yaprakların uğultusu, hışırtısı, deredeki suyun çağıltısı karışır uyuklamalara. Sanki hiç bozulmayacakmış, kesilmeyecekmiş gibi yaz öğlesi boyunca uzayan bir huzurlu keyif. Yatan, dinlenen, gölgenin kadrini bilen sürünün halıdır bu. Bazen, (belki hayvana ısırığı zehir-acı bir sinek konmuştur, bazen haddini bilmez bir eşekarısı), tok birkaç temeldek sesi düşer sessizliğin, o keyifli mırıltının ortasına. Bir şeyler vardır. Farklı bir şeyler. Böyle zamanlar içindir kalktım sicimi (bkz. "Kalktım Sicimi"). Hemen geçilemeyen eşikten dönülür, iki aradaki uyuklamalardan ayılır.

Kışı yazı, sıcağı soğuğu var. Kısacık, soğuk kış günlerinde öyle ağacın dibine yanlayıp yatmak olmaz. Buz keser her yan, önce de toprak. Her yana, otlara, dallara, yapraklara kırağı düşmüştür. Yarı kör, kış güneşinin altında parıldar buzdan damlacıklar. İşte öyle zamanlarda yanımızdadır kepenek (bkz. "Kepenek"). Derenin bakma böyle uysal, uyar göründüğüne. Eylül poyrazları dere aralarında esmeye başladığında, kasımın karla karışık yağmurları yamaçları sıyırıp çöktüğünde gör sen o derenin nasıl hem eğri olup, hem de acımasız olacağını. Çınarlar ilk fark eder bir şeylerin değiştiğini. Yapraklar utanır gibi terk ederler yeşillerini. Dalla aralarındaki suyu ulaştıran eklemler uyur. Rüzgar daha bir dokunur olur yapraklara. Yağmurlar uğramalarını sıklaştırır. Tanıdık kuşlar gider, başka tanıdıklar gelir. Böyle zamanlarda aranır kibrit (bkz. "Kibrit"), şen koca bir ateş. Uzatmaya hacet yok. Her yazın bir kışı, karı buzu yok mu?

Dönme vaktidir. Değneğime yaslanıp, doğrulurum. Köpekler çok önceden kalkıp, kaybolmuşlardır bir tarafa. Bir yerlerden ulumaları, havlamaları gelir. Keçiler silkelenip, üzerlerindeki tozu toprağı dökerler. Birkaç kuvvetli ıslıkla (bkz. "Islık"), kıyıda köşede uyuyakalmış hayvan varsa, onları da uyandırıp, sürüye katarım. Dönüş yoluna düşeriz. Değnek yön verir. Aslında gerek de yoktur. Bilinir; dönüş vaktidir. Gölgeler uzamış, günün sesleri kısılmıştır. Adımlarımız gittiği yeri bilir, ama yorgundur. Yavaş, acelesiz basarlar. Denize döneriz yönümüzü. Her adımda, her tepe sonrasında denizin yosun kokusu daha da keskinleşir. Ağıl denizin kıyısında. Görmüşsündür. Eğer deniz kıyısına indiğimizde hava erkenceyse, oralarda dolanırız biraz. Sonra keçileri ağıla alırım. Sağmıyoruz keçileri. Hem maşakkatılı, hem de sağsak, sütü götürmesi, satması ayrı bir dert. İhtiyaç kadar süt sağıp, gerisini oğlaklara bırakırım. Oğlaklar, çırpı gibi ayaklarını kırıp, dizlerinin üzerine çöküp, öyle bir sararlar ki analarının süt dolu memelerine, seyrine doyum olmaz. Ara sıra burnunun ucuyla, anasının kasıklarına vurup, şımarırken, bir yandan da havadaki kuyrukları zevkle titreşir.

Akşam bir vakitte sürüyü ağıla kapattıktan sonra köye dönerim. Motorum var. Artık o eskideki beygir, katır zamanları geçti abi. Ata bakmak masraflı, daha zahmetli. Bir atın, bir katırın kışlık yiyeceği kırk balya saman. Saman dediğin dünyanın parası. Bu öyle değil. Koy benzini, bas marşa, nereye istersen oraya.

Yarın yürümek istediğimi söylüyorum. Yüzünde bir şeyler dalgalanıyor. Bir süre sessizce alevlere bakıyor. İyi olur abi. Vadi boyunca, derenin eğrisine yandaş yürürsün biraz. İçin açılır. Dikkat et ama, ara patikaların ayartmasına kanma. Kaybolursun. Var mı şöyle ufak tefek, basit, ufak tefek bir değneğin? Yok. Sorun değil, bizde var. Sabah çatmanın önüne bir değnek bırakırım. Yürümeye giderken alırsın. Yolda işine yarar. Güzeldir elde bir değnekle yürümek. Keçiler akışıp, çan sesleri hafifleyince kalkıyor. Ardından bakıyorum. Yürüyüp giderken, telaşsız sesiyle anlattıklarını yeniden duyar gibi oluyorum;

Sonraki günlerde ikisi de zamanlı zamansız davet beklemeden gelip, kendilerince yalnızlığıma ortak olmaya çalıştılar. Dereden tepeden, keçiden çandan, geçmişten eskilerden söz ettik. Öğle vakti, ağustosböceklerinin dinmek bilmeyen cırlamalarına, yamaçtan yükselen keklik ötüşleri, kekik kokuları karışırken, bana Aliloto Başe’nin gamsız filozofluğunu, Kırıkçı’nın çanlarını, Amiral’in İstanbul seferini, sevgili Dedem Asankya’yı, Eğridere’nin o eski müdavimlerini anlattılar her fırsatta. Yağmurlu, güneşli günler yaşadık onlar anlattıkça, sürülerden davar çalıp, kaplumbağaların sırtlarına ayna bağladık, dalgalı bir denizin ortasında can telaşına düşüp, bir keçi çanı için kışlık bir çuval kuru fasulyemizi feda ettik. Eskiden Eğridere’de her yan insanmış geceleri, Elma, armut, erik, karpuz ekilirmiş tarlalarda, Her yan çardakmış, diye başlayan cümleler kuruldu. Geçmişe özlemler kabarıp taştı yüreklerimizin bir yanlarından.

Zamane çobanlarının elinde düdük, kaval (bkz. "Kaval") yok artık. Ellerinden düşmeyen pahalı cep telefonlarından müzik dinliyorlar. Öyle her türlü müziği de dinlemiyorlar tabii ki. İshak daha çok Rumeli havaları, davul-zurna, Esengül, Selda dinliyor. Bazen de Hakkı Bulut, Ali Seven. İlyassa, Sopa Katmer(onun deyimi), İsmailyeka, Ahmet Kaya, Alişan, bazen de Ferhat Tunç dinliyor, Tunç’un daha eski şarkıları tercihiymiş. En sevdiği şarkı, Alişandan; Sevda Mevsimi’ymiş. Büyük anısı varmış şarkının. Onun da bir gün hikâyesini anlatmaya söz veriyor.

***

Çoban

Uzaktan, derenin öte yakasından geçerken, elindeki değneği kaldırıp, sesizce selam veriyorlar. Garipsiyorlar bir başınalığımı. Sabah akşam, her zaman eriğin altında, bir karış yerde kitap okuyuşum, ya bir şeyler karalamam, ya da sessiz, boşluğa dalıp gitmem onları şaşırtıyor olmalı. Her gün kilometrelerce yol yürüyen, dağ bayır dolaşan, bir gün çınarlıkta en yaşlı çınara, sonrakinde Malya’daki ulu kayın ağacına sırtını verip uyuklayan, balkanda en ayartan, şehvetli açmış ıhlamuru koklayan çobanların halimi garipseyen bakışları, böyle hiçbir şey yapmadan, hiçbir yere gitmeden nasıl durulabildiğini anlayamamaları olağan geliyor bana.

Sürü toprak yolda, hafif bir toz bulutu kaldırarak geçiyor. Dağılan, örten, rahatsız eden bir toz bulutu değil bu. Bulut bile değil, bir toz dalgalanması. Keçilerin tok bir sesle yere basan tırnaklarının havalandırdığı zerrecikler birkaç karış yükselip, bir iki dalgalandıktan sonra yavaşça yola, yere sepeleniyor. İsmail koca bir çınar kütüğünün üzerine çıkmış, bana bakıyor. El sallıyor. Buradayım abi, merak etme sen, der gibi. İçimden bir oyun oynamak geçiyor; Abini anlat bana, deseydim ne anlatırdı acaba, oyunu. İsmail’e bakıyorum. Anlatıyor;

Dipnotlar:
1. Traka, kloput, temeldek: Pomakça’da farklı büyüklükte ve yapıdaki keçi çanları. ↩
2. Başe: Pomakça’da en ululanan ağabey. ↩