Şişman ile Zayıf

Re: Şişman ile Zayıf

İrdeleme Metni
1. Gönderim
Kadir Levent Dedeoğlu

Öykü Adı : Şişman ile Zayıf

Anlatım : Üçüncü Tekil

Öykünün Özeti :

(1) Yıllardır görüşmeyen, biri şişman diğeri zayıf iki arkadaş Nikolayev tren istasyonunda karşılaşır. Şişman olan pahalı İspanyol şarabı da içtiği yemeğin ardından gar lokantasından çıkmıştır. Zayıf olanı ailesi ve elinde eşyalarıyla trenden az önce inmiştir. Jambon ve kahve telvesi kokusu yaymaktadır.

(2) Şişman olan, zayıfı gördükte sevinç ve içtenlikle seslenir. Kucaklaşırlar. Zayıf olan, çocukluk arkadaşının eskisi gibi yakışıklı, şık ve içten bakışlı olduğunu söyler. Zengin olup olmadığını, evlenip evlenmediğini sorar. Yanıt beklemeden arkadaşı ile Protestan bir aileden gelen eşini ve liseye giden oğlunu tanıştırır. Çocukluklarında onlara takılan adlardan söz eder. Şişman ise kısaca halini-hatırını, görevini ve rütbesini sorar.

(3) Zayıf olan 7. derecede bir devlet memurudur. Denetçidir. Aylığı yetersiz olduğundan ağaçtan kül tablası oyup satmakta, eşi ise müzik dersleri vermektedir. Sonra görüşmenin seyrini değiştiren soruyu sorar : Şişman adamın görev ve rütbesi nedir acaba?

(4) Yanıt, Şişmanın onların tüm beklentilerinin ötesinde yükseldiğini, bakanlık müsteşarı olduğunu ortaya koyar. Ayrıca “çift yıldız”ı vardır. Zayıf, kısa bir şaşkınlıktan sonra, dik duruşunu yitirir, kamburlaşır ve ufalır, aşırı bir saygı ile memnuniyetini belirtir. Oğlu da “ hazır ol”a geçer.

(5) Şişman, bu tavırdan hoşnut değildir. İki çocukluk arkadaşı arasında rütbe farkının önemsiz olduğunu söyler. Zayıf ise, saygılı tavırdan yılışıklığa geçmiştir bile. Süslü kelimelerle çocukluk arkadaşının büyüklüğünü ve kendi aciz konumunu vurgular. Ailesini yeniden tanıtır, onların adına da saygı belirten sözcükler söyler. Eşinden söz ederken “ cariyeniz” der.

(6) Şişman, bu yalakalık ritüellerini durdurmak isterken, zayıf dozu iyice artırmaktadır. Dayanamaz, gitmek üzere elini uzatır. Zayıf, doğru-düzgün tokalaşamaz bile. Eşi ve çocuğu da aynı biçimde abartılı davranışlar gösterirler. Bütün aile, ezici ve büyük bir şaşkınlığa kapılmıştır.

Anlatım ve Kurguya İlişkin Özellikler :

(1) Çehov’un öykü için seçtiği iyi bir lokantası bulunan tren istasyonu farklı toplumsal konumlarda bulunan insanların rahatlıkla karşılaşabileceği bir yerdir.

(2) Kişilere ilişkin betimlemelerinde öne çıkardığı ayrıntılar da görev ve rütbe belirtilmese bile toplumsal konumlar arasındaki farkı ortaya koymaktadır:
a. Şişman, gar lokantasında karnını doyurmuş, yemekte pahalı İspanyol şarabı içmiştir.
b. Zayıf olan ise, jambon ve kahve içeren bir yemek yemiştir. Eşyalarının bir kısmı için valizi bulunmadığından bohçalar ve karton kutular da kullanmıştır. Bir hamala ücret ödemek yerine kendi eşyalarını taşımaktadır.

(3) Zayıfın tavırlarındaki değişim çok iyi kurgulanmıştır. İçtenlikten saygılı bir tavra, buradan da yalakalığa geçiş, sadece söylediği sözlerle değil, jest ve mimiklerine ilişkin betimlemelerle konuşmasındaki kısalma ile kişiliğinin bütününde sergilenmiştir.

(4) Oğlunun ilgisizlikten saygıya geçişi de tavır değişikliğini tikel bir olay olmaktan çıkarmıştır. Çehov, zayıfın oğlu ile, toplumsal konuma gösterilen kölece saygının öğrenilen ve yayılan bir olgu olduğunu göstermiştir.

İrdeleme :

(1) Zayıf ve ailesi o dönem Rus halkının tipik örnekleridir. Büyük kente yeni taşınmaktadırlar. Adam kül tablası yapıp satmaktadır. Eşi ise müzik dersi vermektedir. Ekonomik durumları iyi değildir. Arkadaşının hatırını sorduktan sonra ilk öğrenmek istediği zengin olup olmadığıdır. Kendi ailesi ile ilgili en çok yinelediği ise, eşinin alman asıllı bir Protestan olduğudur.

(2) Şişman adamın görevini öğrendikten sonraki davranışları kökten değişmiştir. Şişmanın görevi aralarında bir uçurum yaratmıştır. Artık çocukluk arkadaşı olsalar da, ona dostum dese de, şişman mutlak saygı gösterilmesi gereken birisidir. Kendi istemese bile. Şişman karşısında ezilir, duruşu bile bozulur. Saygı göstermeyi görev, şişmanın onunla konuşmasını da lütuf olarak görür. Gittikçe yaltaklanması artar.

(3) Dahası, ailesinin de aynı biçimde davranmasını bekler. Onlar da bu beklentiyi karşılar. Şişmanı ilk görüşünde babasının arkasına saklanan oğlu, onun müsteşar olduğunu öğrendikten sonra karşısında “hazır ol”a geçer. Bu sırada, şapkası da düşer. İlk karşılaşmada tepki vermeyen karısının yüzünde müsteşar ayrılırken “yayvan bir gülümseme” vardır.

(4) Şişman ise Rus bürokrasisinin tipik bir örneğidir. Halkı eksikleriyle kabullenmek yerine onları küçük görmekte, halktan uzaklaşmaktadır.

İzlek :

Rus halkı kötü durumdadır. Yeni yerleşen ekonomik sistem, toplumda yeni değerleri başat duruma getirmekte, bu değerler de halkı manevi bir çöküşe sürüklemektedir. Yöneticiler ise sorunları çözme çabası göstermek yerine, onları küçümsemekte, halkı kendi haline bırakmaktadır.

Re: Şişman ile Zayıf

Arkadaşlar merhaba. Gecikmiş bir açıklama yapmayı gerekli görüyorum.
Daha önceki Çehov öykülerinin seminer ses kayıtları olduğu için bu ses kayıtlarını çözümleyip yapılan irdelemeye ilişkin eleştirileri, irdelemeden hemen sonra ekleyebiliyordum. Geçtiğimiz bir kaç öykünün ses kayıtları yok. bu nedenle eleştirileri yazamıyorum. Ama ilgili arkadaşlardan seminerdeki eleştirileri toparlamaya çalışıyorum. En azında 'Mahkeme Kaleminde' ve 'Şişman ile Zayıf' için bu hafta içinde eleştirileri gönderemeye çalışacağım.

'Şişman ile Zayıf' ile ilgili forumdaki eleştiriler hatırladığım kadarıyla irdeleme metni seminerde de söylendiği yönde eleştirildi. Bunun zorlama bir yorum olduğu söylenmişti.