UzunHikâye Öykü, inceleme, eleştiri



Kuram - Teori

26 Haz 2010
eren

Doğal olarak, böyle bir başlığın (belki de eşanlamlılar sözlüğü demeliyiz adına Smile) ilk maddesi "kelime" ile "sözcük" arasındaki farka değinmeliydi. Ama ben, bana bu başlığı açma fikrini veren kelimeyle başlayacağım: "kuram". "Teori" kelimesinin eşanlamlısı olarak önerilmiş kuram, üstelik nicedir o anlamda kullanılıyor. Dile büyük ölçüde bu anlamıyla yerleşmiş bir kelime.

Bugün forumları gözden geçirirken -siz de yapıyor musunuz bunu zaman zaman?- Öykü ve Kuram forumunun altındaki açıklamaya takıldı gözüm: "Öykünün ne'liği üzerine kuramlar, yorumlar, değiniler"

Bu cümlede bana garip gelen şeyin ne olduğunu bir an durup düşündüm. Bulmam çok zor olmadı: "Kuram" kelimesini hep tekil düşünmeye alışmışız/ alışmışım. Bunca yıldır Türkçede olduğu halde karşımıza çoğul kılıkta, "kuramlar" olarak çıktığı pek olmamış belli ki. O nedenle şimdi onu böyle çoğul görünce biraz yadırgıyorum. Aynı bakış açısından "teori"yi de değerlendiriyorum. "Teoriler" kulağa -en azından benim kulağıma- normal geliyor; "kuramların" yarattığı duraksamayı yaratmıyor.

Bu kadar kısa bir sürede bu iki kelime arasında bile böyle bir ayrımın oluşmuş olmasını garipsiyorum. Çünkü "hayat" gibi günlük dilde sıkça kullanılan, deyimlerde, atasözlerinde yeri olan bir kelime değil kuram/teori. Yine de, birbirlerine benzemekten korkan tek yumurta ikizleri gibi birbirini itmeye başlamışlar işte...

Kategori:

Re: Kuram - Teori

Bana sözcüğün Türkçesi İngizlice'den bire bir alınana göre daha anlamlı geliyor.

Teori, Nişanyan'a göre, Eski Yunanca "bakış, görüş, gözlem" sözcüğünden türüyor. Bu sözcüğün anlamca bağlı olduğu "teorem" sözcüğü de, tiyatrodaki "seyir"le eş kökenli bir sözcük.

Oysa kuram sözcüğü, kurmak kökünden geldiği için, bilimsel anlamda sözcüğün kastettiği, "belirli sayıda örnek tarafından doğrulanmış ve bunlardan yola çıkarak oluşturulmuş soyutlama" anlamını daha iyi karşılıyor.


Re: Kuram - Teori

İngilizcede bazı kelimelerin tekiliyle çoğulu aynıdır: fish (balık), sheep (koyun) ve information (bilgi) gibi... Türkçede bildiğim kadarıyla böyle bir kelime yok. Ama işte "kuram" böyle olmaya en yakın kelime benim zihnimde. "Kuram" dediğiniz zaman "teori" diyor da olabilirsiniz, "teoriler" diyor da. Ne var ki, yukarıdaki örnek cümlede yerine koyduğumuzda bu haliyle sırıtıyor: "Öykünün ne'liği üzerine kuram, yorumlar, değiniler"

Barış'ın kelimelere bakış açısıyla benimki arasında belirgin sayılabilecek bir açı var. O, yukarıda verdiği örnekte de görüldüğü üzere, kelimenin köküne, birincil anlamına giderek oradan geri günümüze geliyor. Kelimenin, deyim yerindeyse "öz"ünden hareket etmeyi tercih ediyor. Bu konuda sık verdiği örneklerden biri de "kelime" ile "kelâm"ın ilişkisi üzerinedir. Onun bu bakış açısının özellikle dile yeni kelimeler önerirken çok yararlı olacağını, önerilen kelimenin "öz"ünün üretilmek istenen anlama yakın olması için büyük avantaj sağlayacağını düşünüyorum.

Benim bakış açım şu anlamda farklılaşıyor: dile yerleşmiş iki kelime arasında tercih yapacağım zaman onların köklerine inmektense günlük dilde o anda içerdikleri anlam öbeklerinin farklılığını göz önünde bulunduruyorum. Bu nedenle benim sözlüğümde artık anlamı iyice belirginleşmiş olan "kelime" genellikle "kelâm"a yakın düşmüyor. Bu iki kelime arasındaki akrabalığı Âdem ile kendim arasındaki akrabalıktan farklı görmüyorum: belirli bir geçerliliği var -tarihsel nedenlerle- ama çok da önemi yok.

Barış'la dil konusunda giriştiğimiz tartışmaların da temelde bu bakış açısı farkından kaynaklandığı düşüncesindeyim.


Re: Kuram - Teori

Eren'in sözünü ettiği tartışma için bkz.: Dil ve Darp Meseleleri