Anatominin Neredeyse Kusursuz Cinayeti

Beden, bize her açıdan problem yaratmayı sürdürüyor. Politik olarak bize ait ve umrumuzda (matter) olduğunu iddia edebiliriz onun ama yerini, kartezyen anlamda var olup olmadığını (matter) açıkçası pek kestiremiyoruz. Ruhtan bahsetmiyorum bile fakat ana eksen bedenken bilinç, koordinat düzleminin neresine denk düşüyor; mesela iradenin başlangıç noktası (orijin) nerede?

Sanal ortamlarda yarattığımız avatarlar gibi kişiliğimizi de verilere döküp depolayabilir miyiz? Body Worlds sergisini gezerken bir sürü şey öğrenmiş olabilirsiniz, ne var ki bir cevaba rastladığınızı sanmıyorum. Üstelik konunun çetrefilliği düşünülürse bu metin Body Worlds’ün açgözlü anatomik teşhirciliği karşısında bir yumurta kadar bile iddialı sayılmaz.

Kitap hakkında konuşmaya başlamadan önce bu yüzden bir tercihimi açıklamam gerekiyor. Ruh-beden ikileminde boğulmamak için “mevcut” kökünden türeyen “vücut”u öne sürüyorum. Yazının kalanında vücut bazen birinin, bazen öbürünün, kalan kullanımlarda da ikisinin ve belki daha fazlasının yerini tutacaktır.

Boileau-Narcejaz ikilisi 65’te yayınlamış olsa da Kafa Kol Bankası’nın bu kadar güncel olması bizi şaşırtmamalı. Organ nakli, şu sıralar biliyorsunuz özellikle yüz alanında tekrar popüler. Televizyonda Face/Off filminin defalarca dönüp de bizi her seferinde şaşırttığı yıllar çok uzak değilken üstelik. Hastaneler prestij peşinde koştururken olayı – yani insanların hayatını- magazin malzemesine çevirmekten çekinmiyor ve medya da pek meraklı şu “ameliyattan önce-sonra” haberciliğine. Böyle düşününce bir kara mizah asla geç kalmış sayılmaz. Organ-ik bir roman, belki şu an en çok ihtiyaç duyduğumuz stratejidir.

Anlatıcı bir çeşit özel dedektif ya da memur. Kitap boyunca Garric’in tanık oldukları karşısında son çare olarak cumhurbaşkanına göndermeyi planladığı mektubu okuyoruz. Umutsuzluğa düştüğündeyse bu fikrinden vazgeçip anlatısını kurguya çeviriyor, adalete çağrı olarak bir roman.

Garric’in polis müdürü tarafından dahil edildiği vaka aslına bakarsanız başlangıçta polisiye sayılmaz: Bilimsel bir deney sırasında -psikolojiyle arası iyi olduğu için- kahramanımızın hastaların ruh halini gözlemleyip onlara destek olması gerekiyor. Gerçi inanmak güç ya müdür bize yeni bir teknik kullanılarak insan vücudunun her bölgesinde başarılı bir nakil operasyonu gerçekleştirilebileceğini anlatıyor. Bu esnada işin cerrahi ve etik boyutundan ziyade hukuki engellerin üzerinde duruyor, sonuçta ellerindeki tek olası bağışçının idam mahkumu René Myrtil isimli bir suçlu olduğunu öğreniyoruz. Kafa dahil, Myrtil’in en azından altı yedi organı birilerinin hayatını kurtarmak veya kolaylaştırmak için kullanılabilecek. Müthiş bir şey tabii, toptan nakil bile mümkün! Yazarların bu alanda Fransa’nın saygınlığı vurgusunu yakalamalarının –hastaneleri hatırlarsak- başarılı bir öngörü olduğu söylenebilir. Müdür bunun askeri bir proje olduğunu belirttiğindeyse yazarlar yine haklı çıkıyor. Gaziler üstünde çalışılan protezler, performansı arttıracak eklentiler gibi zamanla günlük hayata geçiş yapan gelişmelerin en büyük sürükleyicisi ordu olmuştur.

Saksafonu kim çalıyor?

Kitaba ilham kaynağı olabilecek bir hikayeyi bilirsiniz: Muhtemelen Fransız İhtilali esnasında bir bilim adamı giyotine gönderilir. Bir arkadaşına da tembihlemiştir, kafası uçurulduktan sonra insanın kısa bir süre için de olsa işlevlerini yerine getirip getiremeyeceğini görmek için gözlem yapmak üzere. Rivayet edilir ki fedaimiz dört beş saniyeliğine gözlerini kırpmayı başarmıştır.

Şimdi, insani işlev de kısa süre de göreceli kavramlar olsa gerek ki aralarındaki çatlaklara kara mizah sızabiliyor işte. Yabancı bir organ vücutta zaten garip kaçar. Bayan Simone’a takılan erkek bacağı örneğin, yeterince absürt. Yahut zavallı Rahip Levire’i düşünün, bir caninin eliyle haç çıkarırken. Ayrıca bu elin hatıraları vardır değil mi, en basitinden parmak izini aratsanız işlediği cinayetler kişisel tarih olarak kaydedilmemiş midir belleğine? Boileau-Narcejac işi bir adım ileri taşıyarak bize bu elin – henüz cılız sayılmasına rağmen- iradesi de olabileceğini öneriyor. Bir çeşit bilinçaltı gibi. En belirgin semptomların kabuslar ve refleksler olması buna işaret ediyor. Bağışın bağlayıcılığı var yani. Sanat da yine dışavurum için ideal. Eskiden sıradan bir ressam olan Gaubrey’in yeni eliyle –ve bir ihtimal onun hafızasıyla- boyadığı agresif anti-kübist tablolar mesela. Farkında olmadan tuvale geçirdiği bir kıvrım Myrtil’in sevgilisine ait olamaz mı? Müstehcenliği bir yana, sahiden “sapık bir düşünceden” mi bahsediyoruz? Olabilir. Şu da var ama, eskisinden çok daha güçlü ciğerleriyle saksafon çalmaya başlayan Mousseron başarısını ve sorumluluğunu tamamen üstlenirken geçmişe kıyasla tek ayrımın ameliattan beri “kendilerini daha iyi tanımaları” olduğunu söylüyor. Bastırılmış olan baskın bir biçimde yüzeye çıkıyor yani, çok daha belirgin. Böyle etkileşmli bir mübadele ekonomisiyle düşünürsek “bir rahibin bile bilinçaltı” mevcuttur.

Ne var ki Kafa Kol Bankası hala muhterem bir kitap olarak okunabilir. Yedi kişi, daha klinikteyken “Yeniden Doğuş Derneği”ni (YDD) kuruyorlar çünkü. Yalnızlıktan doğan umutsuzluğa karşı bir reçete olarak cemaat, kurban edilen vücudu paylaşıyor. Adeta rahibin liderliğinde komünyön ayini tekrarlanıyor ve bu insanlar da “René’nin mezarı”. Sevgilisi Regine’den çalınan cenazeyi sürdürmekten başka bir şey yapmayan yürüyen kadavralar. Anlayacağınız, vejetaryanlar için bir kitap sayılmaz bu. Canlı bir otopsiye tanık oluyoruz resmen, kilisenin Rönesans sanatçılarına yasakladığı türden çok daha günahkarına hem de. Mekanizasyondan fazlası, ama küt diye yeri değiştirilen organlar düşünülünce vücudu bir arada tutan bağın kırılganlığına karşı da kesinlikle duyarsız. İşte Myrtil’in ekseninde oluşan bu ahir mikrokosmos “kendi çekim gücü içinde bir gezegenler topluluğu” gibi işliyor. Üstelik vücudun bu astronomisi tanrıya karşı, çünkü anlatıcıya bakacak olursak nihayetinde ölümü yenmeyi başarıyor...

Vakada Garric’i en çok zorlayan bilmece Jumauge ile başlayan intiharlar zincirinin gizemi. Arkasında bıraktığı günlüğe bakılırsa sıradan bir öğretmen olan Jumauge’ın dayanamadığı şey hayatı boyunca bastırdığı cinsel güdülerinin nakil işleminden sonra Myrtil’in doyumsuzluğu olarak karakterine işlemesi. Çünkü bu organlar bir enstrümandan fazlası, Myrtil’den yadigar kalan kendi doğaları var. Benzer bir uyumsuzluğu Marguerite Yourcenar’ın Doğu Öyküleri isimli kitabında da buluyoruz. Tıpkı Jumauge gibi Kusursuzluk Nilüferi Kali de tanrıça olarak İndra göğü altında “bir safirin içinde yaşar gibi”, yani cinsellikten arınmış bir şekilde hüküm sürüyordu. Güzelliğini kıskanan tanrıçalar boynunu vurduktan sonra Kali cehenneme düştü. Orada kafası bir fahişenin “iğrençliklerle dolu” bedenine yerleştirildi. Öyle ki Kali artık o arzulara kenetlenmişti. Hem istiyor hem istemiyordu, bir yandan acı çekerken öte yandan zevk almayı da sürdürüyordu. Meselin sonundaki Zen bilgeliğini burada harcamayalım, Jumauge’ın sancılı ruh halini daha iyi anlayabiliyorsak aktarılan kısım yeterli. İşte ya bu naklin vücutlarındaki sonuçlarına tepki olarak (“Sanki lanetliyiz!”) sırasıyla hayatlarına son verdi hastalar ya da Myrtil’in yok olma isteği metafizik bir biçimde hepsine bulaştı. En azından Garric’in o esnada bulabildiği açıklamalar bundan ibaret.

Dedektif romanlarının olmazsa olmazı paranoya bu noktada devreye giriyor. Kitap bittiğinde bile şeytani plan kuşkusundan fazlası kalmıyor elimizde fakat Garric’e inanırsak her şey Myrtil’in düzenlediği bir komploymuş. Memurumuz için şimşek, gruptan hayatta kalan son kişi olan Nerisse’i (kafa) ziyaret ederken çakıyor. Garric rahibin elini tanıyor ve sağ bacaktaki yara izini. Bu durumun tek bir anlamı olabilir elbette: Myrtil, gözleri önünde yeniden inşa edilmektedir!

Roland Barthes bir eserinde seni-seviyorum’a Lacan’dan yola çıkarak yaklaşıyor: Bir sözcük-tümce olarak seni-seviyorum her zaman gerçek’tir. Belli bir kullanımı olmadığı için tümcemsiyken haykırışı andıran aniliğiyle göstergeye göz kırpar. “Doyum söylenmez; ama konuşur ve seni-seviyorum der.”

Dolayısıyla Garric, René Myrtil’in sevgilisini teselli etmek için onun “Sizin kullandığınız anlamda öldü”ğünü ilan ederken çaresiz ve haklıdır. Bir sözcük-tümce olarak ölüm yalnızca “kullanılan anlamda” dile gelebilir. İsa’nın çarmıha gerildikten sonra göğe yükselmesinden “transfiguration” diye bahsedilir biliyorsunuz. İşte, ölümün tam da bu transfigüratifliği Myrtil- ve dolaylı olarak YDD- tarafından yenilgiye uğratılır. Dünya tarihinin en sıkı hapis kaçkınlarından biri vardır karşımızda. “Ölüm dürtüleri Eros uğultusu içinde sessizce çalışır.” cümlesiyse erkenliğiyle yanılmıştır. Geçerli olan, ölüm dürtülerinin titrek belirsizliğinden fırlayıveren yaşamdır. En karlı libidinal yatırım.

Sahi, Myrtil kim ve hangisi?

Bütün bu meziyetleri düşünüldüğünde Myrtil’in organlarını birbirinden kıskanan karakterlere şaşırmamak lazım. Güçlü ciğerler, yakışıklı bir surat, adaleli bacaklar... Mevcudiyete liyakat. Organlara Simone ile Eramble’ın evliliği bu anlamda bir tamamlanmaya hizmet ediyor nitekim. Mousseron rolüne iyice kaptırdığında “kendini Myrtil sanıyor. ‘Ben, ben, ben...’”. Hatta anlatıcı Garric bile muaf değil, mahkumun bedeniyle o da vaftiz ediliyor adeta. “Sanki Myrtil’in bir parçasını da bana takmışlardı.” Yazanın (Yazarları kastetmiyorum.), anlatıya nasıl dahil olduğuna dair bir açıklama. Kendisini kurban olarak görüyor Garric, bir roman başka türlü ayakta durabilirmiş gibi... İntiharların Myrtil’in işi olduğu kanıtlanamıyor belki, ama feda edilenin hakikat olduğu düşünülürse Garric’in sürgün edilerek ödediği bedel hafif kalıyor bile denebilir. Katilin yokluğu kusursuzluk için bir adım sayılsa da kurban bir leke olarak kurgunun –yani cinayetin- iskeletini oluşturuyor.

Sürekli dublaj

Bedenin ara vermeden değişebilen bir platform olarak modelleneceği zamanlar yakın. Tenimizi canlı dövmelerle donatabileceğiz. Harici bellekler, yaylı bacaklar, görüş mesafemizi inanılmaz boyutlara çıkarabilecek eklentiler tasarlanıyor ve biz daha şimdiden mimikler ile dublaj arasında kaybolurken cyber-punk dünyada kartezyen mantık iyice anlamsızlaşıyor. Semptomla hastalık, nedenle sonuç iç içe geçiştiğinde takipçi sandığımız ardıllar dürtü biçiminde öne çıkabiliyor. İşte, René Myrtil ölümünden sonra işlediği cinayetlerle hayatta kalarak post mortem’i bizim için bilim kurgu olmaktan çıkarıyor. Bir tasarı ya da projeye dönüştürmeden önce efsane. Tanrının –yeniden- doğumu. Şimdilik, kadavra olarak.