Türk Şiirinde Otobiyografi

Fransızca kökenli olan “otobiyografi” sözcüğü “bir kişinin kendi hayatını anlattığı yazı, özyaşamöyküsü” dür. Yazınımızda ise özyaşamöyküsü denilince akla hemen bu türün düz yazı örnekleri geliyor. Ama biz yazınımızdaki “otobiyografik şiirleri” yada farklı bir söyleyişle “şiir şeklinde yazılmış otobiyografileri” inceleyeceğiz. Bu yazının kenarlarını, köşelerini belirlemek yazının da hedefini, inceleme alanını belirlemek olacaktır. Çünkü konumuz şairin kendi kendini anlatması, ya da kendinden bahsetmesi değildir. Eğer bu tip bir “ucu açıklık” bırakacak olursak, araştırma alanımıza hemen hemen tüm şiirler girerdi.Çünkü şairin/yazarın; yarattığı her tipte, şiirde yada metinde , kendini anlatıp anlatmadığı konusu çoğunlukla tartışma konusu olmuştur.

Bu tartışmaları içine almadan, sadece “şiirimizdeki otobiyografi”ye dönecek olursak, bu konuda karşımıza çıkan ilk şiirlerden biri A.Hamit Tarhan’ın “Şair-i Azam” şiiridir. Bilindiği gibi şairi azam, şairin bizzat kendisidir. Şair “Gurbetten Bir Ses” ismiyle takdim ettiği bu şiirde Viyana’da uzun süredir yokluk ve sefalet çektiğini;

/…/

dizelerinde biraz da alaycı ve abartılı bir şekilde anlatır. Şair yatacak yer bulamamakta,üzerindeki paltosu sefaletten renk değiştirmekte,gündüz giydiği elbise ile gece de gezmekte, hatta onunla –meyhaneler erken kapanmazsa- uyumaktadır. İnsanların, onun şair olduğuna inanmaları için bin şahit gerekir…Fakat şiir bütün olarak incelendiğinde, şiire tam bir otobiyografik şiir diyemeyiz. Şiirde, sadece şairin hayatının Viyana’da geçen bölümü konu ediliyor.

Büyük Ozan Aşık Veysel “Genç Yaşımda Felek Vurdu Başıma” şiirinde de hayatının hep hayalle, sabırla, umut etmekle geçtiğini anlatıyor. Şairin gözünü kaybetmesinden bahsettiği tek şiirinde, ayrıca gözünü kaybetmesiyle yaşadığı derin buhranı, içe dönüşü, bizlere aktarıyor. Bu içe dönüşü yıkan şey ise onu ve felsefesini tanımamızı sağlayacak olan sazıyla tanışmasıdır. Şair “onbeş yaşında,yavaş yavaş sazını düzen edecektir.” Büyüyüp “kara yazısıyla” karşılaşan ozan hayatın tüm yanlarını tadacak, hatta aşık olacaktır:

“Halk şiirinden, bulunduğu dönemin ölçütlerinin çok dışında yazan zamanının en doğurgan şairlerinden” olan M. Emin Yurdakul’un “Benim Ömrüm” şiirinde de şairin bu türe epey yaklaştığını söyleyebiliriz.

Sadeliği, anlaşılırlığıyla “Öz dilinde haykıran” şair, “Benim Ömrüm” şiirinde ufak yaşlardan beri Anadolu’da sarp yollarda, aşıkların türkülerini dinleyerek yürümektedir. Bu yollardan geçtikçe de sesini yükseltebilmiş, şair olabilmiş, şiirine Anadolu’nun acılarını ve ezgilerini koyabilmiştir..
Yine, yakın dönemlerde eserler kaleme alan Ziya Osman Saba’ nın “Ben de” şiirinde de benzer bir anlatım vardır. Fark; şiirde geçmişe özlem duygusunun , şiirin ana duygusu olmasıdır.

“Birinci Dünya savaşı yıllarında doğmuş, çocukluk veya ilk gençlik dönemlerinde Kurtuluş Savaşı’nı görmüş, yoksulluk ve acılar içinde büyümüş” olan Cahit Külebi’de de bu türe epey yaklaşırız:

Fakat bu şiirde de yazımızın başından bu yana değindiğimiz diğer şiirlerde olduğu gibi farlı bir duygu anlatılmakta (Yurt Sevgisi )ve bu otobiyografik anlatı bir araç olmaktadır. Orhan Veli’nin “Ben Orhan Veli” şiiri ise işte tam bu noktada imdadımıza yetişir:

Şair ayrıca “Lakırdılarım” şiirinde de devam eder kendini anlatmaya. 1914’te doğdum, / 15’te konuştum;/ Hala konuşuyorum” la başlayan şiirin bu kısmı “Ben Orhan Veli” şiirinin devamı yada öncesi izlenimini verir. Halbuki iki şiir arasında üç yıllık bir zaman farkı vardır. Belki de şair “Lakırdılarım”da başladığı özyaşamöyküsünü yetersiz bulmuş ve başlı başına bir otobiyografi yazmayı düşlemiştir…

Orhan Veli’nin “Ben Orhan Veli” şiirinden yıllar sonra, ondan daha fazla ses getiren; içinde bütün bir ömrün mücadelelerini, hapisliklerini, ülkesini terk etmek zorunda kalmanın burukluğunu, aldatmayı, itirafları – hem de alabildiğine cesaretle-, yasakları anlatan Nazım Hikmet’in ““Otobiyografi” şiiri”1961 yılı 1 Eylülünde Doğu Berlin’de” kaleme alınmıştır. Otobiyografi şiirinde büyük bir hüzünle ve iç çekişle şahit olduğumuz hayat mücadelesinin yanında hafızamızda yer eden ve şiirlerine yapıştırılan maddeci yaftasını içini doldurarak reddeden şu dizeleri kaleme almıştır:

İdeolojik kutuplaşmaların gittikçe keskinliğini arttığı Dünyada,uğruna kitaplarca şiir yazdığı insanlarından(!) gelen yaklaşım son derece ikiyüzlüdür:

Şair yaşanılan onca şeye rağmen -tüm şiirlerinde de olduğu- gibi içindeki umudu hiç kaybetmez:

Nazım Hikmet’in otobiyografi şiirinden, onu ustası gören başka bir şairin, Hasan Hüseyin Korkmazgil’in “Alacakaranlıktaki Kimlik” şiirinde de alışık olduğumuz bir dilin, alışık olduğumuz bir anlatımın içinde buluruz kendimizi. Şair doğumuyla birlikte yakasına yapışan yoksulluğu, sefaleti dile getirir yaşamını anlattığı şiirinde.

Şair , ekmek kavgası içinde başladığı hayatının tutsak günlerini, düşlerle savrulmuş çocukluğuna rağmen, bilgiye, mücadeleye, kitaplara adanmış yaşamının yol ayrımlarını paylaşır bizimle:

Bir başka otobiyografik şiiri olan “İşte Özüm, İşte Sözüm” de devam eder kendini anlatmaya Hasan Hüseyin… Mücadeleyle, bilgiyle yetişip olgunlaşan şair, bu arada da kendini yaşlanmış bulur. Fakat yaşamını dolduran bu mücadele, onda hiçbir zaman bir serzeniş, bıkkınlık değildir; aksine büyük bir aşktır.

Otobiyografik şiirler arasında imge açısından en zengin olanı, en yüksek seslisi ise Ahmet Erhan’ın “Obiyografi” şiiridir. Diğer şiirlerden farklı olarak, şair; çocukluğundan ve gençliğinden sunduğu kapalı kesitlerde yaşamını özetlemiştir. Şair yalnız bir çocukluk geçirmiştir ve bu yalnızlığını “eve hep geç saatlerde gelen” baba imgesinin eksikliğinde aramak mümkündür.

Şiirde alkolik baba imgesi sık sık çıkar karşımıza. Bununla beraber artık şair topluma yabancılaşmıştır. Duyarlılığı toplumca anlamsız, beyhude görülür. Görecelilikler yüzünden, dönüşümlerin bir türlü gerçekleşemediği toplumda aklında hep barındırır o malum çelişkiyi.

Toplum cahildir, kabadır; ve bu cahillik bu düzenin bir sonucudur. Birbirlerinden beslenen “parmak damgasının mülkiyete yettiği” bir düzen…