Öykü Ne, Hikâye Ne?

Re: Öykü Ne, Hikâye Ne?

Öykü nedir, Hikaye nedir?

Genelde iki sözcük de aynı anlamlarda kullanılıyor. Türk Dil Kurumunun 1998 basım sözlüğünde öykü ile hikâye eş anlamlı olarak gösteriliyor.

Öykü ile Hikaye sözcüklerinin anlamları konusunda bir araştırma yapmaya kalktığımızda, edebiyat çevresinde dahi, pek çok farklı tanıma rastlanabiliyor. (Pek çok konuda olduğ gibi) Nerede öykü, nerede hikaye diyeceğiz? Feyza Hepçlingirler bir yazısında Atilla Özkırımlı’nın aradaki ayırım için; “Geçmişteki örnekler için hikâye, çağdaş örnekler için öykü terimi”ni kullandığını belirtiyor. Tabi ki bu da havada kalan bir yöntem. Neye geçmiş diyeceğiz?

Olaya sadece Arapça-Türkçe sözcük tercihi olarak bakılabilirse, pek sorun yaşanmayacak gibi görünüyor. Ama yazım, çok daha ötelerde bir şey diyenler için bu böyle değil.

Hepçilingirler, dilde eş anlamlı sözcüklerin olamayacağını, olsa bile bu sözcüklerin “anlam alanlarını” belirlemenin gerektiğini söylüyor. Dilimizde eşanlamlı bir sürü sözcük kardeş kardeş dolanıp duruyor aslına bakarsanız. Bu iki sözcük de onlara katılıverse ne olur.

Buradan Barış Acar’ın; "Öykü yalnızca hikâye anlatmaz; aynı zamanda onu yaratır da!" düşüncesine gelecek olursak, çağdaş öykünün, gelenekselin ötesine taşıdığı yanına değinmek gerektiğini düşünüyorum. Cümledeki “hikaye” sözcüğünün, olay örgüsü olarak düşünüyorum. Öykünün sadece bir olay anlatması gerektiği yargısını değiştirdi günümüzdeki kullanımı. Tabi ki bu da yazılmış metnin sınırlarını esnetti. Sait Faik okumalarında dikkatimizi çekmiştir, bazı “öykü” dediğimiz metinler, hiç de alıştığımız dilinde olmayıp, hatta öyküleme tekniğine uzak metinlerdi. Bunu en çok Ferit Edgünün öykülerini okurken düşündüm. Uzun-kısa, bir-iki paragraflık, yarım sayfalık bir metni okumayı bitirdiğimde, bir yanımın; “Öykü mü şimdi bu?” dediği zamanlarım oldu.

Toparlayacak olursak, (pek de kolay görünmüyor ya)

1-En azıdan ben öykü ile hikâye arasında kullanım olarak bir fark göremiyorum.

2-Arada fark olduğunun düşünülmesinin de kaynağında, klasik öykünün, olaya dayalı tanımından kaynaklandığını düşünüyorum.

3-Günümüz yazımında metinlerin uzantılarıyla farklı alanlarda (deneme, öykü, şiir) (birkaç alanda da olabilir) yazılmış gibi algılanabileceğini biliyorum.

4-Anlatım inceliklerini olay örgüsünden daha fazla önemsiyorum.

Bu kabullenmemin uçtaki bir ifadesi, “Ben öykü olarak neyi kabul edersom odur.” anlamına varılabilir mi? Bilemiyorum

Re: Öykü Ne, Hikâye Ne?

Sanırım öykünün sınırları nerde başlayıp, nerede bitiyor konusunu düşünmek gerekiyor burada.

Aklıma Pıhtı'daki, Barış Acar’ın yazmadığı, “tasarladığı “bir öyküyü(?) getirdi bu, “anesthesia total” ile, bir parça da, “insan-sız(bir metro öyküsü) adlı çalışma. Çalışma adıyla nitelememin nedeni, daha uygun bir sözcük bulamadığımdan.

“anesthesia total”da, Boş bir sayfanın ortasının biraz altında, bir sonraki sayfayı işaret ettiğini düşündüğüm büyükçe bir ok işaretiyle, altında; “Meraklısına Not:Öykü öteki sayfada.” uyayrısı var. Bir sonraki sayfayı açıyorum, sayfanın üstünde, “diğerkam” yazısının altında, bir önceki sayfayı(?) işaret eden tersine bir ok işaretinin altında; “Meraklısına Not: Öyküyü geçtiniz.) uyarısını okuyorum. Sonrasında kafada bir şeyler karışıyor tabi ki.

Burada alıştığımız türde bir öykülemenin olmadığı çok açık. Okların beni yönlendirdiği iki sayfa arasında, asıl öykünün olduğu kayıp bir sayfa mı var, yoksa öyküyü yazan(tasarlayan mı demeli-grafik tasarımlarla oluşturulmuş ok işaretleri?) araya kendi sayfamı koymamı veya bambaşka bir şeyi mi anlatmak istemiş?

Sanırım bu konuda, öykünün sınırları, nereden sonra öykü olmaktan çıktığı üzerinde düşünmek gerekiyor. Mutlaka, dilediği yere, gidebildiği yere gidecektir. Sonuçta bu sanatsal bir evrime, bir dönüşüme yola açar veya açmaz. Bu pek de önemli değil gibi geliyor.

Re: Öykü Ne, Hikâye Ne?

Konudan biraz uzaklaşmak istiyorum;

Şu geliyor aklıma; günümüzde, bazı çevrelerde, roman yazmak, veya daha genişletilmiş tabiriyle, yazmak, bir "konsept" olarak görülüp, üretiminden, tüketicisine ulaşım sürecinin planlanıp, kontrol edildiği bir sistem olarak düşünülüyor.

Bu ayrı bir konu, öykünün bu şekilde düşünülmesi, farklı sanat dallarının da kullanımıyla, (ses, grafik, plastik sanatlar) özgün, farklı bir bileşime doğru da gidebilir. Burada söz konusu olan, bir yazarın “öykü”sü değil, çeşitli ilgi ve uğraş alanlarındaki insanların ortaya çıkardıkları bir “tasarım” olmayacak mı?

Ötesinde bu bana, “öykü”yü, iki boyutlu bir alandan, farklı alanlarda deneyimleme olanakları sunuyorsa, buna neden karşı olayım?

Re: Öykü Ne, Hikâye Ne?

Bir alacaklınızın karşısına geçip, borcunuzu ödeyemediğinizin sebebini “ Gayrimenkulümü satmıştım, senin paranı da ayırmıştım ama adam annesini alıp yanıma ağlayarak geldi ve parasını geri istedi o yüzden sana olan borcumu ödemekte geciktim” diye bir anlatımda bulunduğunuzda alacaklı “anlattığınız hikâyenizi” ilgiyle dinlerse bu bir öyküdür. Ancak karşınızdaki alacaklı sizi dinleyip; “Kes lan hikâyeyi, borcunu ne zaman ödeyeceksin?” diye sorarsa maalesef bu bir hikâye olur.

Aradaki fark, anlattığınız hikâyenin tasarımında yatar.

Bir edebiyat metni her şeyden önce hareket ettiğiniz gerçekliği farklı bir tasarımla yarattığınız “yeni gerçekliği” anlatmakla başlar.

Öykü bu bakımdan salt bir gerçekliğin hikâyesi değildir. Öykü; bunu anlatma biçiminizden hikâyenin gerçekliğine kadar ki her şeydir. Görülebilir gerçeklikten çıkılıp, tasarlayarak sunduğunuz gerçeklik arasında en önemlisi gerçekliğin görülemeyen kısmındaki gerçeklerdir. Artı, anlatım üslubunuz, gerçekliğin inandırıcılığı, dili kullanma biçimi, hikâyedeki kahraman ve karakterlerin yeterli ve anlattığınız gerçekliğe uygunluğu, hikâyenin olay örgüsünde yer alan zaman, mekân ve bunlara uygun ışık ve sesin tasarlanması metnin giriş, gelişme ve sonuç bölümlerindeki dağılımın dengeli olması ve sözcüklerin seçiminde ne az ne fazla yer tutması gibi öğelerin düşünülerek ve tasarlanarak hazırlanması sürecidir.

Bu yüzden bir edebiyat metni öncelikle “okuyucunu” varsayar ve onun ilgi ve beğenisini kazanmayı hedefler.