Kharms'ın Çilesi

Daniil Kharms çevirilerine hayli mesai harcadım. Şimdilerde onları genişletip düzenleyerek e-kitap haline getirmenin hazırlıkları içerisindeyim (Olan Biten yayımlandı, diğerleri sırada). Kharms’ın Sovyet polisinden baskı gördüğü, hapse atıldığı, eserlerini yayımlatma olanakları kısıtlandığı için fakirliğe sürüklendiği biliniyor. Hattâ ölümü de yine cezaevinde gerçekleşiyor: İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan kıtlık sonucunda Kharms cezaevinde açlıktan ölüyor. Öykü karakterlerini tuhaf biçimlerde öldüren bir yazarın ironisi…

Kharms’ın eserlerinde birden bire ortadan kaybolan, yoksulluk çeken insanlarla karşılaşıyoruz. İnsanlar olur olmaz biçimlerde ölüyorlar. Ve saire. Bütün bunlar, akla şu soruyu getiriyor: Bu öykülerde Sovyetler’e karşı bir alt-metin, kodlanmış bir eleştiri mi var? Özellikle Anglo-Sakson dünyasında bu soruyu “Evet” diye cevaplayanların sayısı hiç de azımsanacak gibi değil. Bir internet sitesinde, öykülerden birinin altında “Bu öykü komünist rejimin sanat ve bilime karşı ‘proleter’ politikasından hareketle yazılmıştır.” diye bir notla bile karşılaşmıştım (belki o notu Barış da hatırlar).

Matvei Yankeleviç, Kharms’ın eserlerinin İngilizce çevirisine (Today I Wrote Nothing) yazdığı önsözde bu konuya da yer ayırmış. Yankeleviç, Kharms’ın eserlerinin sosyal alegori olarak algılanmasına karşı çıkıyor. Bunun NKVD’nin (Sovyet İçişleri Halk Komiserliği) düştüğü hataya düşmek olacağını söyleyerek başlıyor itirazına. Kharms gibi nedenselliği reddeden bir yazarın eserlerinde ölen insanların neden öldüğünü araştırmanın abesle iştigal sayılacağını söylüyor.

Yankeleviç’e göre, Kharms’ın eserlerini etkileyen tek şey ülkedeki politik atmosfer değildi. Politik atmosferden söz etmeye başlamadan önce, Kharms’ın hangi yazarları okuduğu, içinde bulunduğu sanat çevrelerinde hangi konuların tartışıldığı, hangi müziklerin dinlendiği gibi daha doğrudan sorulara yanıt aramak gerekiyor.

Yankeleviç’in bakış açısı diğerlerine göre daha makul görünüyor bana. Her taşın altında basit bir Sovyet-karşıtlığı arayan kafanın Kharms’ı anlamakta zorlanacağını düşünüyorum.