Kafkas Tebeşir Dairesi - Brecht
17.05.2010 tarihinde ODTÜ Oyuncuları’ndan izlediğim Kafkas Tebeşir Dairesi oyunu üzerine bir şeyler yazmak için masamın başına oturur oturmaz şunu fark ettim: Bertolt Brecht nedense çok fazla oyununu izlemişim hissi uyandıran bir yazar olmakla birlikte, aslında çok sayıda yapıtıyla karşılaştığım birisi değil.
Wikipedia’dan yardım aldım; izlediğim oyunları arasında Küçük Burjuva Düğünü, Üç Kuruşluk Opera, Ana, Galilei’nin Yaşamı, Sezuan’ın İyi İnsanı ve şimdi de Kafkas Tebeşir Dairesi’ni sayarsak 5-6 oyununu sayabilirim. Bunların bir kısmının da Brecht’in oyunu olmayıp, onun tarzına benzeyen bir sahnelemeleyle izlediğimi ve dolayısıyla onunmuş gibi hafızama kaydettiğimi yüksek olasılıkla söyleyebilirim.
Bu duyguyu niye yaşadığımı hemen söyleyemedim. Biraz üzerinden geçtikten sonra üzerine bir takım sonuçlara vardım. Ancak öncelikle Kafkas Tebeşir Dairesi’nden biraz söz edeyim. Yine Wiki'den yardım alıyorum:
Kafkas Tebeşir Dairesi, dört bölümden oluşan seyirlik bir oyundur.
Bertolt Brecht tarafından 1944 yılında kaleme alınan oyun; yazarın en uzun eseri olmak gibi birçok özelliği içinde barındırır. Epik tiyatronun belirgin bir örneği olan Kafkas Tebeşir Dairesi, çok katmanlı, zengin alt okumaları olan bir oyundur, içinde farklı konuları barındırarak, izleyiciyi sürekli canlı tutar.
Oyunu Türkçeye Can Yücel ve Yılmaz Onay kazandırmıştır.
Brecht'in Amerika'da yaşadığı dönemde yazdığı bu eser, dört ayrı oyunu içeren altı perdeden oluşmaktadır. Evrensel bir nitelik taşıyan; iyilik, dürüstlük, özveri, mülkiyet gibi "insanlık değerlerinin", çok farklı karşılıklar bulabildiği bir "masal"dan hareket eden Kafkas Tebeşir Dairesi, Bertolt Brecht'in 1943 yılında tanıştığı oyun yazarı Clifford Odets'in önerisiyle Çin efsanelerinden esinlenerek üretilmiş, 1280 - 1368 yılları arasında hüküm süren Çin - Yuan hanedanlığı sürecinde yaşayan Li Çen Fu'nun "tebeşir dairesi" oyunundan ana temasını almıştır.
'Oyun içinde oyun' anlayışıyla Kafkas Tebeşir Dairesi, mülkiyet - emek ilişkisini sorgulayan ve emeği kazanımda belirleyici unsur olarak ele alan bir anlatımdır.
Türkiye'de de Dostlar Tiyatrosu başta olmak üzere çeşitli topluluklarca uzun süreler sergilenmiştir. Eserin en başarılı yönetmenlik deneyimini Mehmet Ulusoy gerçekleştirmiş olup, diyalektik anlayış, tiyatroya yansıtılmıştır. Yılmaz Onay'ın Mitos - Boyut Yayınları tarafından yayınlanan Bertolt Brecht Bütün Oyunları serisi için Almanca aslından çevirdiği Kafkas Tebeşir Dairesi, 2007-2008 sezonunda Erzurum Devlet Tiyatrosu tarafından sahneye konulmuştur.
Nazi Almanya'sı döneminde, Hitler'in işgalci orduları tarafından Grusinya'nın (Gürcistan) kuşatılması, keçi yetiştirmekle geçinen yerel halkın bu işgale direnişi ve sonrası, Kafkas Tebeşir Dairesi'nin konusudur.
Beni ise oyunda daha çok ilgilendiren, mekân kullanımını oldu. Epik tiyatronun seyirciyi oyunun içine çekme girişimi bu oyunda çok başarılı bir biçimde kullanılmış. Oyun adeta dört bir yanınızda sürüyor. Müzisyenler, oyunu sizinle beraber izleyip iki de bir müdahale eden Vali, etrafınızdan kaçışan köylüler, suçluları arayan askerler... Oyunun konusundan çok yaşattığı hareket duygusuna odaklandım. Tabii, bu oyun içinde oyun kurgusuyla da birleşince (oyun, temsili izlemeye gelen vali ve yakınlarının seyircilerin arasındaki yükseltilmiş bir platforma oturarak, arada müdahalelerle oyuncularla diyalogları üzerine gelişiyor) bu hareket daha bir canlandı. Oturduğumuz koltukta kâh sağa kâh sola dönüp oyunu takip etmeye çalışırken, bir an dağlık arazide kalmış insanlar olurken, bir an sevgilileri ayıran nehre dönüştük.
Wiki'nin özetinde de belittiği gibi, oyun Brecht tiyatrosunun klasik temalarıyla dolu. Üç Kuruşluk Opera'ya göre (ki onu da ODTÜ Oyuncuları'ndan izlemiştim) daha katmanlı bir yapıya sahip olsa da, emek, adalet, yönetim gibi kavramlar sürekli ön plandalar. Bununla birlikte oyunun ikinci yarısında ağırlık kazanan halkın arasından gelmiş olan Yargıç Azdak'ın hikâyesi daha çekici geldi bana: Bir yandan sarhoş bir yandan bilge, bir yandan rüşvetçi bir yandan hak bilir, bir yandan uçkuruna düşkün bir yandan ahlâklı... Bu bireşim ilginç bir karakter çıkarmış ortaya.
Oyunla ilgili epey detaylı ve değerli bir yazıyı "İnsan Okur" blogunda buldum: Mülkiyet Emek İlişkisini Sorgulayan Oyun
Brecht'le ilgili temel kaygımı ise toplumsal içerik sorunu oluşturuyor sanırım. Yazıldığı yılların ruhunu yansıtan ve benim de 10-15 sene önce epey dikkatle izlediğim bu konular bugün sanki tekrarın tekrarın tekrarı gibi geliyor. Ben yaşlanmaya başladım ve düşünce biçimim mi değişiyor, yoksa hiç o köylü değil miydim? Belki de, bilmiyorum, gerçekten Brecht'i ve öne sürdüğü kavramları yeniden anlamak ve üzerine düşünebilmek için "yeni" şeylere mi ihtiyacımız var kestiremiyorum. Bu konu üzerine kafa yorulmayı hak ediyor.
Bu arada, Erzurum Devlet Tiyatrosu bu oyunu geçen senelerde sahneye koymuş; gördüğüm kadarıyla da epey ilgi toplamış. İlgilenenler için:
Re: Kafkas Tebeşir Dairesi - Brecht
Hmm, başlığı darbeleyemeyince değişen içeriği işaret edebilmek için bu iletiyi göndermem gerekti.