Haldun Taner Yaşamı ve Yapıtları

İlk ve ortaöğrenimini Galatasaray Lisesi'nde yapan (1923-1935) Haldun Taner, Almanya'da Heidelberg Üni­versitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne girdi, ancak hastalanınca öğrenimini yarıda keserek yurda döndü (1938). Daha sonra, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı ve Sanat Tarihi Bölümlerini bi­tirdi (1950).

1950-1954 yılları arasında Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihî Bölümü'nde asistan olarak çalıştı. Viyana'da Max Reinhardt ın Tiyatro Enstütisinde bir süre tiyatro eğitimi gördü. 1957'den sonra, İstanbul Üniversitesi Gazeteci­lik Enstitüsü'nde edebiyat ve sanat ta­rihi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ile İstanbul Üni­versitesi Edebiyat Fakültesi'nde tiyat­ro tarihi okuttu.1955-1960 yılları arasmda Tercüman gazetesinde, kültür konusunda yazılar yazdı. Cumhuriyet, Yeni Sabah, Mil­liyet gibi gazeteler ile Yücel, Ülkü, Varlık, Küçük Dergi gibi dergilerde öykü, fıkra, başyazı, söyleşi gibi türlerde yazılar yayımladı. 1950 yıllarında oyun yazmaya başla­yan Haldun Taner, 1967'de Deveku­şu Kabare Tiyatrosu'nun kurucuları arasında yer aldı. Bu tiyatroda oyna­nan kimi oyunlarıyla, kabare tiyatro­sunun yaygınlaşmasını sağladı. 1974'ten sonra Milliyet gazetesinde "Devekuşuna Mektuplar" başlıklı söy­leşilerini yayımlamaya başladı.

Öykü ve oyun dışında, fıkra, makale, söyleşi, gezi yazısı gibi türlerde de ve­rimli bir yazar olan Haldun Taner, New York Herald Tribüne gazetesinin düzenlediği uluslararası öykü yarış­masında "Şişhane'ye Yağmur Yağıyordu" öyküsüyle Türkiye birin­cisi (1953), Varlık dergisinin 1956'da yaptığı soruşturmada yılın en beğeni­len öykücüsü seçildi. Haldun Taner' in filme de alınan Kaçak (1955) ile Dağlar Delisi Ferhat (Lütfi Akad ve Orhan Kemal'le birlikte, 1957) adlı se­naryoları sırasıyla Türk Film Dostla­rı Derneği'nin senaryo ödülünü ve Basın-Yayın Senaryo Armağanı'm ka­zandı. Sancho'nun Sabah Yürüyüşü (1969) ile Bordighera Uluslararası Mi­zah Festivali Öykü Ödülü'nü, tiyatro dalında da Sersem Kocanın Kurnaz Karısı (1971) oyunuyla 1972 Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü'nü kazandı. Sedat Simavi Vakfı 1983 Edebiyat Ödülü'nü Pertev Naili Boratav'la pay­laştı.

YAPITLARININ ÖZELLİKLERİ

Yazarlık yaşamına, hastayken oyalan­mak için yazdığı ve Ankara Radyosu' na göndererek oynanmasını sağladı­ğı skeçlerle giren, ilk öyküsü Haldun Hasırcıoğlu imzasıyla Yedigün dergi­sinde yayımlanan (''Töhmet", 1945) Haldun Taner, toplumda gözlemledi­ği her türden ve her sınıftan insan da­laverecilikleri, çıkarcılıkları, bencil­likleri, acımasızlıkları, sevgisizlikleri, zayıflıkları, vb. ile öyküleştirirken, kendisine özgü bir gerçekçilik anlayı­şından yola çıktı. Haldun Taner'in gerçekçiliği, kurmaca duygusu veren, hayalgücünün de katkıda bulunduğu, toplumsal sorunlara doğrudan değil, gönderme yoluyla değinen özgün bir gerçekçiliktir.

Öykülerinde, insanla­rın zayıf yanlarını ince alay ve yergi yoluyla sergilerken, zekâ kıvraklığıyla ilgi çekici kıldığı nükteli, kara gülmeceye dayanan bir anlatım ve uzun tümceli, işlenmiş bir öykü dili kurdu. Tiyatro konusundaki çalışmalarını 1950'den sonra yoğunlaştıran Haldun Taner'in, 1964'te oynanan Keşanlı Ali Destanı'ndan önce yazdığı Günün Adamı, Dışardakiler, Ve Değirmen Dönerdi, Fazilet Eczanesi, Lütfen Do­kunmayın oyunları dramatik tiyatro anlayışındadır. Bu oyunlarda çıkış noktası olarak toplum içinde bocala­yan bireyi alıp, karakter yapılarına ağırlık vererek işledi. Keşanlı Ali Des­tanı oyunuyla, epik tiyatro ve gelenek­sel Türk tiyatro anlayışını birleştire­rek denediği epik tiyatro biçimi, yurt içinde ve dışında alışılmamış bir ilgi görerek başarı kazandı. Haldun Ta­ner bundan sonraki Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım, Eşeğin Gölgesi, Zilli Zarife gibi oyunlarını epik tiyat­ro yöntemiyle yazarak, güncel olayla­rı,gerek parodi ve alegori, gerekse taşlama yoluyla ve öykülerinde oldu­ğu gibi kıvrak bir üslupla işledi. Bu oyunlardan başka, kabare türünde de Bu Şehr-i İstanbul ki, Vatan Kurtaran Şaban, Dün-Bugün, Aşk ü Sevda, Yar Bana Bir Eğlence, Hayırdır İnşallah gibi oyunlar yazarak, toplumsal ve si­yasal taşlama tavrını sürdürdü.

Eserleri:

Öykü: Yaşasın Demokrasi (1949); Tuş (1951);Şişhane'ye Yağmur Yağıyordu (1953); Ayışığında Çalışkur (1954); On İkiye Bir Var (1954); Konçinalar (1967); Sancho'nun Sabah Yürüyüşü (1969)

Oyun: Günün Adamı (1953); Ve Değir­men Dönerdi (1958); Fazilet Eczane­si (1960); Lütfen Dokunmayın (1960); Günün Adamı (yazılışı: 1949; basımı: 1953); Huzur Çıkmazı (1961); Keşanlı Ali Destanı (yazılışı: 1964; basımı: 1979); Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım (1964); Eşeğin Gölgesi (1965); Zilli Zarife (1966); Sersem Ko­canın Kurnaz Karısı (1971); Ay Işığın­da Şamata (1976). [Kabare türünde­ki oyunları: Bu Şehr-i İstanbul ki (1962); Vatan Kurtaran Şaban (1967); Dün-Bugün (1971); Aşk ü Sevda (1972); Yar Bana Bir Eğlence (1974); Hayırdır İnşallah (1980); vb.]

Fıkra-söyleşi-gezi: Devekuşuna Mek­tuplar (1970); Hak Dostum Diye Baş­layım Söze (1979); Düşsem Yollara Yollara (1979); Ölür ise Ten Ölür Can­lar Ölesi Değil (1979); Çok Güzelsin Gitme Dur (1983); Berlin Mektupları (1984)

Kaynak: Sanat Edebiyat Sitesi