Ensar ile Civan

Re: Ensar ile Civan

Ensar ile Civan, masalsı, duru ve akıcı bir öykü. Öykünün geniş bir özetini Elif Çınar yapacaktır mutlaka ama öyküde; Ensar ile Civan'ın masalsı beraberlikleri zaman zaman da geriye dönüşlerle anlatılmış.Bu geriye dönüşlerde de Murathan Mungan, öyküden kopmamıza neden olmamış aksine öyküyü daha da zenginleştirmiş. Açıkcası geriye dönüş tekniğinin öyküde ve romanda kullanımı zaman zaman okuyucuyu eserden kopartıp, eseri anlaşılmaz kılabiliyor. Bu geçişleri çok iyi kullanıp okuyucunun dikkatinin toplu olduğu anı yakalamak da bir beceri... Sinemada bu teknik daha fazla kullanıldı ve gayet başarılı örnekleri de var. Hatta bir dönem son dönem Avrupa sineması bu tekniğin gelişmiş örnekleri üzerinden yürüdü.Öyküye geçecek olursak; başladığı andan sonra bir defa Ensar ile Civan'ın çocukluklarına bir defa da ilk gençliklerine tanık oluyoruz. Özellikle ilk gençlik dönemlerindeki cirit yarışmasındaki karşılaşmaları, cesaret ve saldırganlık hislerinin karmaşası çok güzel anlatılmış. Bence cirit oyununu seçilmesi de; erk ve erkeklik sembollerini daha net verilmesi yanında masalsılığa da hizmet etmiş.
...Öyküde önemli bir yeri olan ırmak imgesinden de bahsetmek gerekecek. Ensar'a Civan'ı anımsatan; üzerinde sal tutmayan, köprü barındırmayan, türkü ve ağıtlara konu olmuş bu ırmak; özellikle ilk bölümlerdeki betimlemelerle bir halk masalını anımsatıyor okuyucuya. Irmak orada olduğu sürece Ensar'a acı çekmeye devam ediyor, ve işin kötüsü bu birlikteliğin de yad edildiği tek nokta orası(İlk tanıştıkları yer de ırmağın kenarıydı):

Re: Ensar ile Civan

Son zamanlarda Dostoyevski okuyorum. Ensar ile Civan öyküsü’nün şanssızlığı belki bu oldu. Onca iç sızlatan sözcüklere rağmen okuduğum öykü bana yavan geldi. Ya da en saf duygularımı yitirdim!
Anlatılanların hepsi, bir düş, tüm bu olan biten bir yanılsama, bir karabasan. Öykünün sonunda böyle diyor anlatıcı. Düşte olan bitene bir neden bulmak gerekmez, mantıklı bir açıklama gerekmez. Anlatanın bizi buna inandırmak için zahmete girmesine de gerek yoktur. Düştür anlattıkları. Bu öyküde anlatılanlara inanmamız için gerekçeler bulunmuş, bir neden gösterme zorunluluğu duyulmuş ama gerekçelerin hiçbiri beni iknâ etmiyor.(Örneğin, Ensar’la Civan’ın buluşmalarına engel olan gerekçe, yaz ayında ırmağın hâlâ alçalmamış olması)

“Görkemini yitirmiş, yoksul düşmüş, ufalmış bir geleneğin…” diye söz ediyor anlatıcı yapılan şenlikten. Bu, anlatıcının şenlik hakkında düşündükleri. Bir de anlatıcının gördüklerini betimlediği cümleler var:
“Kimi geceler kaval sesleri ırmak boylarında, insanların kanı kaynamaya başlamış bile… Doğa diriliyor, usul usul geriniyor; yumuşak, kahverengi, ılık karnını güneşe, berekete uzatıyor. Civar köylerin cümle kalabalığı doluşmuştu ovaya. Bütün köy yola düzülmüştü o gün… Onca yüklü hayvan, sırtında rengârenk denkleri, yaygıları, kapları kacaklarıyla karşıya geçti… Yolculuk bir oyuna, bir törene, bir kutlamaya dönüşmüştü. Yörenin cümle köyleri, köylüleri ovaya kaşındı. Uzun bir kış boyu karlara gömülü köyler, evlere gömülü insanlar ilk sıcaklarla birlikte uyudukları kış uykusundan silkinip ırmağın sağına düşen o uçsuz ovaya indi. Bembeyaz çadırlar kurulmuştu dört yana, yerlere rengârenk yaygılar, kilimler serildi, büyük ateşler yakıldı, geniş kazanlar kaynatıldı. Irmak günlerce adam taşıdı sırtında. Üzerindeki kalabalıktan ova küçülmüştü.”
Gelenek görkemini yitirmiş gibi gelmiyor bana. Eğer bir dayatma, bir erkin baskısıyla vs. yaptırılıyorsa köylülere bu kutlama, o zaman evet, görkemini yitirmiş, içi boşaltılmış, adet yerini bulsun diye yapılan bir şenlik diye düşünürdüm. Oysa burada köylüler, “asma köprüleri, salları tehdit eden ırmağa” rağmen geçiyorlar karşı kıyıya, kendi rızalarıyla, güle oynaya, bir kutlama yapmak için.
Kışın ırmağın kabarıp gürültüyle akışından söz ediyor anlatıcı; karşıdan karşıya seslenenlerin sesini bastıran, engelleyen gürül gürül akan bir ırmaktan. Sonra ırmağın iki ucunda duran çocukların göz göze gelişlerinden söz ediyor. Irmağın çağıldayarak akışı, iki çocuğun birbirlerine seslenmelerini engelliyorsa, aradaki mesafe onların göz göze gelmelerine de olanak vermez. Göz göze gelebilme durumu için mesafe ne kadardır, beş adım, on adım herhalde. Ben iki çocuğun göz göze gelebildiklerine inanmıyorum. Ancak göz göze gelindiğinde hissedilebilecek duyguları hissettiklerine…
“Sıcaktan toprağın tüttüğünü ve başka şeyleri o gün olduğu gibi, çömeldiği yerden görebiliyor. Kumların kızgın dilinin herkese dışarıyı yasak ettiği bu kızgın öğle üzerinde…” Yıllar sonraki gelişinden bir izlenim ama ilk karşılaştıkları yaz ayındaki gibi bir sıcak var. İki çocuğun birbirleriyle bakıştıkları o yaz mevsiminde karşıdan karşıya geçmeyi engelliyor ırmak. “O yaz ırmak hiç alçalmadı.” (Tüm yaz boyunca bir gün bile mi?)
Oysa anlatıcı ya da Civan’ın kendisi(çünkü kimi yerlerde ben anlatıcı giriyor araya, aslında ikisi de aynı kişi diye düşündüm de öyküde ne anlam ifade ettiğini bulamadım bu farklı anlatıcı kullanılmasının) yıllar sonra ırmağın başına geldiğinde Ensar’la Civan’ın bakıştıkları günkü gibi bir sıcaktan söz ediyor. Kumların kızgın dilinin herkese dışarıyı yasak ettiği kızgınlıkta ırmak salt yazar öyle istedi diye alçalmıyor. Çünkü Ensar’la Civan daha önce değil, cirit oyununda karşılaşacaklar. Tamam, diyelim ki, ırmak onların kavuşmasına o yaz izin vermedi. Ensar, yüzme biliyor, “deli gibi kulaçlayıp yardım ırmağın bağrını.” diye anlatıyor. Belki görürüm diye saatlerce beklediği ırmak kenarından neden atlamıyor suya? Çünkü, “O yaşlarda kazanmak her şeyden daha önemlidir. Bu yüzden her şey bir yarış gibi gözükür delikanlı gözüne…” diye düşünüyor Ensar. Irmağı bir düşman ya da rakip gibi görüp Civan’a gitmek bu deliliği yapmak tam da onun o yaşına yaraşır bir delilik olmaz mı?
Diyelim ki Ensar bunu göze alamadı. Birbirine böylesine tutkuyla bağlı, yalnızlıklarını kendi yalnızlıklarıyla paylaşan, köyün ışıklarına bakıp birbirlerinin ışıklarını, pencerelerini arayan, birbirlerini görebilmek umuduyla ırmak kıyısında saatlerce dolanan, ırmağa aynı saatte indiklerinde, yüreklerinde delice bir sevinç, uçarı bir yemin, ergenliğin gür coşkusu olan bu iki genç, cirit oynanacağı gün, çadırlar kurulup, büyük ateşler yakılıncaya, geniş kazanlar kaynatılıncaya kadar, yani henüz oyuna başlanmasına bol bol zaman varken nasıl olur da birbirlerini bulmazlar. O kalabalıkta birbirlerini bulmaları mümkün değil mi? Hiç değilse, bulmak için arayamazlar mı?
Anlatılan olayın üzerinden otuz yıl geçtiğini öğreniyoruz. Yıllar sonra ırmağın kıyısına gelip geçmişi anımsayan ve anlatan kırk dört yaşında bir doktor. Ne doktoru olduğu açıklanmamış ama “Artık doktorum. Ve bu hiçbir işe yaramıyor. Yarar sanmıştım. Dindirir sanmıştım.” cümlelerinden onun ruh doktoru olduğu hissine kapıldım. Ruh doktoru anlatıyor bunları ve diyor ki:
“Kan çekmiş, cinayet yerine geri gelmişti katil.” Onun kendini katil olarak görmesine anlam veremiyorum. Zira o, Civan’ın saldan ırmağa düşmesini engellemek için kan ter içinde debelenip durmuştu. Ama ne çare ki “dalgalar yeni eyer vurulmuş tay gibi üstünde hiçbir şey tutmuyordu.”(Muhteşem bir benzetme!) Ensar, ırmağa girip ona doğru yüzmeseydi de Civan ölecekti. Katili, kuduz hastalığı yerine ırmak oldu. Kaldı ki, kudurarak can vermesi Civan için daha acı bir ölüm olacaktı. Ensar “Suların ikiye ayrılarak Civan’ı içine alıp sonsuza dek nennelemesini” sağlamış oldu. Cirit oyununda ilk darbeyi indiren ve buna alınan Civan’a “Bu bir oyun” telkininde bulunan Ensar kendisini de telkin ederdi, “bu bir yazgı, bu Civan’ın yazgısı” der, Civan’ın ölümünden kendini sorumlu hissetmezdi diye düşündüm.
Tesadüf, Dostoyevski’nin okuduğum romanında da benzer bir konu var. İvan Fyodoroviç, (Karamazov Kardeşler), cinayete göz yumduğunu, sessiz kaldığını neden sonra fark edip acı içinde kıvranırken, asıl katilin kendisi olduğunu söylerken onun yaşadığı vicdan azabını anlayabiliyor, daha da önemlisi inanabiliyorum ve o bu duyguyla kahrolurken katil olmadığına onu ikna etmeye çalışıyorum. Ama Civan’ın kendini katil olarak tanımlamasını sadece yazarın dayatması olarak görüyorum.
Civan’dan sonra, “Hiçbir duygumu yaşayamadım….” diyor Ensar öykünün sonlarında. Anlatıcıysa, yıllar sonra ırmak kıyısına gelen Ensar için “Irmağı özlemişti işte. Düpedüz özlemişti.” diyor. Özlemek bir duyguysa, Ensar, hiçbir duygumu yaşayamadım deyip anlatıcı Ensar’ın özlem duygusundan söz ediyorsa, duyguyu yaşamak demek ne demek diye sormadan edemiyorum.
“Dönmeyecekti hani, söz vermişti bir daha dönmeyecekti.” deniyor öykünün başlarında, sonra başka bir yerde “Her şeye “tıpkı o günkü gibi” demek için dönmedi mi buraya?” deniyor.
“Geniş bir sessizlik kol geziyor ortalıkta. Arada bir usul bir rüzgârın bir ucundan tutup kaldırdığı beyaz çadırların hışıltısı da olmasa, hçbir şey olmayacak.”
Peki ya atlar, onlar da mı kımıltısız, kişnemeden aksırıp tıksırmadan duruyor: Evet:
“Yan yana dizili atlar, yan yana dizili yiğitler bu sessizliğe kulak kabartıyorlar.”
Anlatıcının sorduğu bu soruya ben de bir yanıt bulamadım:
“…bu iki çocuğun ne işleri var ırmağın iki kıyısında?”
Ve buna:
“Artık her ikisinin de kendi köylerindeki arkadaşları kendilerine yetmiyordu.”
Bir de gözüme takılan bir tümce:
"Kalabalık seyirci kalabalığı"

Re: Ensar ile Civan

Bu aşkı, dostluğu sorgulamamız için sormuş sorusunu.

Re: Ensar ile Civan

Re: Ensar ile Civan

Göz önünde sadece dar paylkaşımlar yaşayıp da gerçekte rahat olamadıklarını düşünüyorum. Yani tezimde ısrarlıyım...

Re: Ensar ile Civan

evet Elif'im sanırım öyküde ki benzer ifadeler bu iki arkadaş/dost ya da bu ilişki biçiminin adı her ne ise onların da adlandırmakta zorlandığı bir şey olabilir: Ben acaba Cihan buna mı vurgu yapmak istyemiş olabilir diye düşünmüştüm.

Re: Ensar ile Civan

Ensar ile Civan karşılaştıklarında Civan Ensar'a eliyle gel işareti yapıyor ve Ensar şöyle anlatıyor olayı

Çünkü Civan köpeğiyle beraber.

Bu detay iki sebepten dolayı çok hoşuma gidiyor. Birincisi; topluluk olanın birey olana karşı üstünlüğünün günlük hayatta ve oyunlarımızda bile kendini gösterdiğine iyi bir örnek iki kişi olan Civan'ın Ensar'a "gel" demesi.İkincisi; bu karşılaşmada bulunan köpeğin hikayenin kaderini belirleyecek olayın sorumlusu olarak orada da boy göstermesi. Böylece Murathan Mungan çemberi tamamlamış oluyor.