Edebî Olandan Önce ve Sonra Edebiyat

Varlık dergisinin Ağustos 2012 tarihli sayısında yer alan “Edebiyat Plastiktir” başlıklı dosya üzerine söyleşi.

Dosyada yer alan çalışmalar: Edebiyat Plastiktir! (Retorikle Terörün Son Raundu) – Barış Acar; “Gerçeküstü”nde Başkent - Vilayet İlişkileri: Paris-Brüksel – Çağdaş Acar; Jean Paulhan ve Francis Ponge yahut Paulhan, Ponge’a Karşı – Jan Baetens; Sabun – Francis Ponge, Sanat Piyasasına Malûm Bir Giriş Olarak Anti-Sanat ya da Dadanın Ekmeğini Masumca Yemek – Rafet Arslan; L’expérience Continue / Deneyim Devam Ediyor (Şiir) – Paul Nougé; Leylâ Erbil ve “Sozial Plastik” – Necmi Sönmez; Dil Yontusu: Edebiyat ve Plastisite – Yusuf Eradam, Modern Sanatın Kesin Buyruğu – Thierry de Duve; Sanat Suniden Gelir (Şiir) – Konrad Bayer, Gerhard Rühm, Oswald Wiener; Ars Poetica / Kozalar (Şiir) – Dana Levin.

Mehmet Sürücü: “Edebiyat Plastiktir” önermelerinde, edebiyatın yeni, kullandığımız anlamın dışında bir tanımı söz konsu. Kullandığınız tanımda; “Plastik” nedir?, Böyle tanımlanmış “Edebiyat” nedir?

Barış Acar: Plastik, dünyadır. Ete kemiğe bürünmüş sanat yapıtı anlamındadır. Genellikle dünyanın “doğal” olduğuna inandırılmışızdır. Oysa en açık seçik biçimiyle Kant göstermiştir ki, doğa dediğimiz şey deneyimleyebildiğimiz dünyadır. Bunun dışını bilemeyiz ve bu alan metafiziği kurar. Bu, o alanı önemsiz addetmemizi gerektirmez ama işte dünyadayızdır ve burada her şey plastiktir. İster beğenin, ister beğenmeyin. Almanca bunu güzel anlatan örneklerle dolu: Örnek olarak, “der Kunststoff” söcüğü “plastik/ suni madde”yi karşılıyor ve aynı zamanda “die Kunst” sözcüğü “sanat” anlamına geliyor. Dolayısıyla Almanca doğa-kültür karşıtlığını çok güzel ifade ediyor. Kültür yapaydır. Yeryüzüne sonradan eklenmiştir. Ama bu onun "kötü" olduğunu göstermez. Olsa olsa yeryüzünü dünya yapanın insan olduğunu gösterir.

Biz plastiği, naylon anlamında kullanıyoruz genelde. Bu anlamayı zorlaştırıyor. “Plastik edebiyat” da bana kalırsa sözün doğal değil, yapay, dünyaya sonradan eklenmiş, dolayısıyla kültürel bir öğe, bir insan icadı olduğunu, yaşamı doğal bir varlıkmış gibi, geldiği gibi değil, bütün varlığınla yeniden ve yeniden üreterek yaşaman gerektiğini anımsatıyor.

M.S.: Günümüzde edebiyat hangi yönüyle işlevini yitirmiştir veya değişmiştir?

B.A.: Öncelikle edebiyatın bir işlevi olmuş mudur bugüne dek, onu sormak lazım. “İşlev” sözcüğüne indirgenebilen bir şey edebiyat mıdır/ sanat mıdır, bunu araştırmalı. Plastisite yönüyle edebiyat yaşamın yaşamaya değer yegâne parçasıysa şayet bir “işlev” olabilir mi sadece? Edebiyat adına bize tanıtılan, pazara sunulan yapıtlardan söz ediyorsak değişen bir işlevden söz etmek söz konusu olabilir.

Frankfurt Okulu temsilcilerinden Horkheimer’ın sorduğu bir soru çok anlamlı gelir bana. Özetle, “Mantık neden düşünceleri simgelere indirgeyip onları düşünmeden bir sonuca ulaşmak ister ki?” diye sorar. Edebiyatta işlevden söz edenler de böyle bir şeyden söz ediyormuş gibi gelir bana.

Öte yandan edebiyattan anladığımız şey, dünyada bir varolma kipiyse orada değişen şey sadece ilineksel.

M.S.: Sanatta Dadaizm nedir? (belki ne değildir olarak çevrilebilir soru)

B.A.: Dadaizm değil, Dadacılık olarak düzeltmeli önce. Keza Dada hareketi bir –izm olacak bütünlüğe ulaşmayı reddetmiştir her zaman. Farklı farklı bireyselliklerin bir arada yeni bir şey yapmayı denemesi olarak kalmıştır. Yine de tanımını yapmak sanıldığı kadar kolay değildir. Benden bağımsız/ özgür bir tanım istenseydi, Dadacılar fotoğrafta gösterilen yere bakmayı reddeden adamlardır derdim herhalde.

Belki de “ne değildir” sorusu daha önemlidir. “Kurum” değildir. Dada kurum olmayı reddetmiştir. En önemli ve belirleyici özelliği bu olmuştur. Dada’dan bir kurum çıkarmayı hedefleyen yegâne lanet “sanat tarihi”dir. Ki zaten bu onun lanetidir.

M.S.: Dadaizm, Sürrealizm ilişkisinden biraz söz edip, sınır ve kapsam noktaları üzerinde durabilir misiniz?

B.A.: Dadacılar, sanat tanımını, kurumunu, biçimlerini reddetmiş asilerdi. Gerçeküstücüler ise asi olmanın ötesine geçip örgütlenmeyi denemiş isyancılardır. Dünyanın en zor işini üstlendikleri için paha biçilmezdirler. Dadacı kökleri yüzünden bir araya gelmeleri neredeyse imkânsızdır. Dünyaya karşı kafa tutma çabalarında ise ayrıksı durmaları mümkün değildir. Dada ve Gerçeküstü ilişkisi üzerine sınır çizmekten çok ilgi kurmayı tercih ederim. Kişiler arasında sınır çizilebilir, ama öfkenin sınırını çizmek işime gelmez.

M.S.: “Dadaist” bir (edebiyatçı, yazar mı demeli, sanatçı mı?) eser üreticisi nasıl çalışır?

B.A.: Sanat üreticisi dememeli!

Nasıl çalışır? Bunun o kadar çok yolu var ki. Yaşayarak çalışır ama ilkin.

M.S.: Tüm bu akımlar “Avangard” sanat ve sanatçıyı nasıl üretti veya dönüştürdü?

B.A.: Bana kalırsa sanat adını verdiğmiz tüm fikir “avangard”ın koltuğunda getirdiği malzemeden oluşur. Dolayısıyla o sanatı bir noktadan sonra dönüştürmez, onun getirdiği sanatın bir noktadan sonra paraya, şana, prestije tahvil edildiğini ve hükmünün geçersizleştirildiğini söylemek mümkündür.

M.S.: Yıllar önce Fransa, Almanya, Amerika gibi ülkelerde başlayan, Dadacı akımın bölünmesi ile oluşan bu tartışmaların günümüz için ve ülkemiz için önemi nedir?

B.A.: Çok kritik bir soru. Günümüz için neredeyse hiçbir önemi yoktur. Bunu kesin olarak söyleyebiliriz. Oturup tartıştığımız başlıklara bir bakarsanız bizim öne sürdüklermizin nasıl da önemsiz, tırı vırı şeyler olduğunun hemen farkına varırsınız. Ama niyetiniz bir parça nefes almaksa, insan olduğunuzu yeniden kavramaksa, dünyada yer kapladığınızı hissetmekse o zaman başka bir şey yapamazsınız; çaresiz bir Dadacı olarak savaşmak zorundasınızdır!