Kısa Öykü Kuramı Üzerine Makaleler

Daha uzun öyküler, karakterlerin zaman içerisinde gelişmesine izin verir; kısa kısalar ise vermez. Kısa kısalarda karakterleri sadece bir anlığına görürüz. Onları kilit bir olayda, can alıcı bir anda görürüz. Karakterler bu anda, araba sürmek, yemek pişirmek veya yürüyüş yapmak gibi bir fiziksel etkinliğin tam ortasında olabilirler; tıpkı bir karar alma sürecinde olabilecekleri veya bir şeyleri ilk kez fark edebilecekleri gibi. Pek çok örnekte, bu anların veya belirli durumların ne öncesinde ne de sonrasında onları görürüz.

Kısa Öykü Üzerine

Lale Demirtürk, “Kısa Öykü Grameri” başlıklı yazısında, eski çağlardan bu yana varlığını sürdüren “öykünün konumu[nun] tarihsel gelişimi içinde dinleyici/okur beklentileri yönünden değişmiş” olduğunu söyler (20). Sözlü bir aktarım olarak çeşitli kültürlerde çok eski devirlerde ortaya çıkan öykü, o zamanlar dinleyiciler için yarattığı beklenmedik sonucuyla bir “zevk ve eğlence kaynağı” idi. Günümüzde ise artık kısa öykü bir eğlence aracı olma durumunu çoktan aşmıştır. Demirtürk’ün ifade ettiği gibi, “kendine özgü yapılanma yöntemleri olan ayrıksı bir biçimdir” artık ve “okumayı bir öğrenme ve düşünme sürecine dönüştürmektedir”. Yine de temelde bir öykü dinleme ya da okuma ihtiyacının yüzyıllardır devam ettiği açıktır. Çağlar boyu bizimle olduğuna göre, belki de Valerie Shaw’un dediği gibi “insanların yaşam konusundaki izlenimlerine bir sınırlılık duygusu hakim olduğu sürece, (kısa) öykü bu duyguyu dile getirmenin en iyi yolu olacaktır” (alıntılayan Demirtürk 21).

Günümüzde “kısa öykü” adı altında değerlendirilen metinlerin ilk örneklerinin genellikle 19. yüzyılın başlarından itibaren Amerikalı yazarlarca verildiği kabul ediliyor ve bu bağlamda Nathaniel Hawthorne, Washington Irving, Herman Melville, Edgar Allan Poe gibi öykücülerin adı geçiyor (Erden, Kısa Öykü ve Dilbilimsel Eleştiri 22). Bu konu üzerinde odaklanan tartışmalar hâlâ sürüyor. Çünkü, Austin Wrigth’ın belirttiği gibi “türün Boccaccio’ya, Binbir Gece Masalları’na, ve Kutsal Kitap’a kadar gittiğini tartışanlar [. . .] ya da daha dar bir kapsamda Çehov ya da Joyce ile başladığını söyleyenler” var. Kaldı ki “kimi, kısa öykü ile çağcıl kısa öykü arasında ayrım olduğunu öne sürüyor, kimi de var olan tek
kısa öykünün çağcıl olduğunu savlıyor” (19).

19. yüzyılın başlarına dönecek olursak, eleştirmenlerin, Poe’nun öykü anlayışı doğrultusunda, kısa öykü için “kesin bir yapı ve teknik” belirlediklerini görürüz (Kocaman 24). Daha sonra aynı yüzyılda buna “O. Henry’nin sıkıca yapılandırılmış şaşırtıcı-sonuç öyküsü ekleniyor ve kısa öykü bir formül gibi düşünülmeye başlanıyor” (24-25). Yüzyılın sonlarında “gerçekçiliğin etkisi, doğalcılığın ortaya çıkışı, Çehov’un ‘yaşam kesiti’ öyküleri” bu formülü zorluyor ve gittikçe “yaşamın kendisinin karmaşık yapısızlığını yansıtan” öykülere geçiliyor (25). Geleneği bir ulusa mal etmek ya da sadece birkaç isimden bahsetmek elbette ki çok göreceli ve yetersiz bir değerlendirmedir; yine de kısa öykü adına bir başlangıç noktası olarak 19. yüzyıl Batı edebiyatını almak olanaklı görünüyor.

Tomris Uyar Öykücülüğünde Toplumsal Güncellik ve Biçimsel Arayışlar - Ayşegül Nazik