Tahsin Yücel - Golyan Devrimi

Okumuş Hayristanlılar'ın büyük çoğunluğu Elmansur'un başarısını her şeyden önce ingilizcesinin kusursuzluğuna ve güzelliğine bağlamakta, etkisinin de düşünsel olmaktan çok dilsel, bir başka deyişle, sanatsal olduğunu ileri sürmekteydi. Ama, Alesabbah'ta yazmaya başlar başlamaz, genç yazar hepsini utandırdı: şimdi hayristancasıyla büsbütün büyülüyordu okurlarını. Görünüşe bakılırsa, zamanla daha da artacaktı etkisi. Gerçekten çok iyi bir yazar olduğundan mı? Hayır, yazınsal ve düşünsel açıdan bakılınca, yazıları hiç de ağır çekmezdi doğrusu. Moda şarkıların başarısını andıran bir başarıydı onunki; bir de içinde bulunulan konumu en üst düzeye yerleştirerek rahatlığı, devinimsizliği, alışkıyı ve güveni övmesindendi. Ayrıca, gazetesinin öteki köşe yazarları da sık sık onun yazılarına göndermelerde bulunuyor, onun hem büyük bir usta, hem de halkının iyiliği uğruna canını tehlikeye atmaktan korkmayan bir aydın olduğu kanısını yerleştirmek için ellerinden geleni yapıyorlardı. s.15, "Tarih ve talih"

Burası Hayristan, yönetim biçimi de asker ve aydın cumhuriyetiydi... s. 37, "Başkanlar ve kadınlar"

Gazetelerin sık sık döndükleri bir konuysa, daha nice devlet tasarıları yanında, başkan Elcabir'in en büyük düşlerinden birini, iki ırmağı bir gölde birleştirip kıraç toprakları suya, tüm ülkeyi "ışığa" doyurma tasarısıydı. s.62, "Büyük ikili"

Şöyle bir düşünecek olursak yeni yeni dillenmeye başladığımız günlerden ölüm döşeğinde son sözlerimizi mırıldandığımız dakikalara kadar en azından yüzde doksan oranında alıntılarla konuştuğumuz söylenebilir. Günlük yaşamda arkadaşlarımızla karşılaştığımız ya da onlardan ayrıldığımız anlarda dilimizin ucuna gelen sıradan sözcükleri düşünün, bizden önce milyonlarca insanın milyarlarca kez kullandığı beylik mi beylik kalıplardır hepsi, biz de soluk alır gibi, düşünmeden, rahat rahat yineleriz bunları, yani, bir anlamda, alıntı yaparız. Mektuplarımızı da çoğu kez alıntılarla başlatıp alıntılarla noktalarız. Emine Teyze iki yıl süresince asker oğluna yollamak üzere kırk elli mektup yazdırır; ama, tarihler bir yana, hep aynı mektuptur yazdırdığı. Komşusu Hatice Teyze de bir başka zamanda ve bir başka yerde askerlik yapmış olan oğluna üç aşağı beş yukarı aynı mektubu yollamıştır. Okulunda, kim bilir kaçıncı kez tarih, coğrafya ya da kimya dersi vern öğretmen de yüzde doksan kendisinden önce başkalarının söylediklerini gene başkalarının kullandığı sözcüklerle yineler, yani, bir anlamda, alıntı yapar. Ama insanlar hiç durmazlar bunun üzerinde. Neden derseniz, yaşam deneyimi bir öyküler toplamıdır, özgünlükse çok az insanı ilgilendiren uzak ve bulanık bir düş. Evet, böyle, kendileri hep tersini söyleseler, hatta hep tersine inansalar bile, insanların sorunu özgün olmak değildir hiçbir zaman, olsa olsa daha düzgün, daha açık, daha akılcı, daha etkili bir biçimde yinelemek, yani, bir kez daha, alıntılamaktır. Ancak, eski bir alışkanlık sonucu, kimi bilim ve düşün adamları başkalarının sözlerini tümden kendilerinin olduğunu sandıkları sözlerden bir "tırnakla" ayırmaya özen gösterirler. Kimi titiz -ya da öyle görünmeye meraklı- Fransızlar da bir başkasının sözünü aktarırken açıkça belirtirler bunu: "Alıntılıyorum!" diyerek iki noktayı koyup tırnağı açar, alıntı tamamlanınca da "Alıntının sonu!" deyip tırnağı kapatarak kendi kişisel söylemlerine geçerler. Ama tırnak içine alamadıkları tüm sözler yüzde yüz kendi özgün sözleri midir? Burası kuşkulu işte. Şu "iki kez iki dört" sözcesini düşünün, kimi bağlamlarda bayağı etkili olabilir, gene de bir tür kalıptır, nasıl kullanılırsa kullanılsın, ortak gömünün bir öğesi olarak kalır. Hiç kuşkusuz, konunun bu kadar geniş tutulması, "iki kez iki dört" sözcesinin bile her kullanılışında alıntı sayılması bir abartma olarak nitelenebilir, ister beylik olsunlar, ister özgün, alıntıların öznesi belli sözceler olduğu, örneğin bir deyim ya da atasözünün alıntı sayılamayacağı söylenebilir, ama söylemlerimizin büyük ölçüde başkalarının söylemlerinden oluştuğu, hatta çoğu yapıtların, sözcüğün geniş anlamıyla, bir alıntılar toplamı olduğu ileri sürülebilir. Açık ya da kapalı "alıntılama" oranının da, büyük bir olasılıkla, ülkeden ülkeye değiştiği, örneğin Hayristan'da bu oranın İngiltere ya da Fransa'dakinin üç, dört, hatta beş katına ulaştığı söylenebilir. s.178-179 "Alıntı Ustası"

En geri toplumlar gibi en ileri toplumlar da zaman zaman başlarına öyle uçuk adamlar getirirler ki şaşırıp kalırsınız. Adamın ne edimlerinde en ufak bir tutarlılık vardır, ne söylemlerinde. "Bunda kişi nasıl seçti bu adamı? Koskoca ülkeyi nasıl bıraktı onun ellerine?" dersiniz. Bu arada, okumuş, yazmış, çevresinde tutarlı, bilinçli, örnek yurttaşlar olarak bildiğiniz kişilerin de kahvede iki el pişpirik bile oynamak istemeyecekleri bir adama oy vermiş olmalarını usunuza sığdıramazsınız bir türlü, us düzleminde hiçbir neden bulamazsınız böyle bir tutuma. Yoktur da. Peki, başka düzlemlerde? Ben, kendi payıma hiçbir biçimnde hiçbir düzlemde usuma sığdıramam böyle bir tutarsızlığı. Ancak, bana bıraktığı dosyada yer alan gözlemlerine bakılırsa, unutulmaz Hayristanlı dostum en azından içgüdü düzleminde olanaklı buluyordu bunu. Örnek olarak da, kulağını tersinden gösterir gibi, Erich von Holst adında bir bilim adamının minicik golyan balıkları üzerinde yaptığı bir deneyi gösteriyordu. Nasıl mı? Dostumun bir başka bilim adamının, Konrad Lorenz'in yapıtından aktardığına göre, von Holst genellikle toplum içinde yaşayan bu minicik balıklardan birinin beynini açıp sürüde birlikteliği sağlayan ön bölümünü kesip çıkarmış, arkasından da, herhalde gerekli bakımları yaptıktan sonra beyinlerine ya da başka yerlerine hiç mi hiç dokunulmamış, yani sapasağlam, yani sağlıklı mı sağlıklı türdeşlerinin arasına bırakmış bu yarım beyinli golyanı. O da ötekiler gibi yüzmeye, ötekiler gibi yemeye başlamış. Ancak, ötekilerin terine, içinde yer aldığı sürüyü rahatlıkla bırakıp gidebiliyormuş artık. O başını alıp gitmeye başlayınca da tüm sürü arkasından geliyormuş. Uzun sözün kısası, bizim yarım beyinli golyan tüm sürünün tartışmasız önderi, tüm tam beyinliler de yarım beyinlinin ardında birbirlerinin eşiti oluvermişler. s. 241, "Golyan Devrimi"