Sema Kaygusuz'da Gizil Olan
Notlarımı düzenlerken bundan yaklaşık bir yıl önce yazmaya başladığım ama bir türlü devamını getiremediğim bir notla karşılaştım. Bugün üzerinde biraz daha düşününce o gün varamadığım sonuçlara daha yakın hissettim kendimi. Yine de notun sonunda sorduğum soruya beni yüzde yüz iknâ eden bir cevap bulabildiğimi söyleyemeyeceğim. Acaba siz ne düşüneceksiniz?
Sema Kaygusuz okuyorum. Hangi sırayla okuyacağımı pek ince eleyip sık dokumadan Yüzünde Bir Yer'le başladım. Daha romanın ilk sayfalarında bir kelime dikkatimi çekti: "gizil". Bildiğim kadarıyla "gizil", "potansiyel" anlamına gelmek üzere kullanılıyor. Ama yazarın cümlelerinde gizil'in yerine potansiyel koyunca cümlelerin çoğu anlamsız oluyordu. Ben de üşenmedim sözlüğe baktım (şu çalışkanlığa bakın), belki durduk yere değişip duran Türkçe, bu kelimeye de başka anlamlar katmıştı. Önce online TDK sözlüğüne baktım (en kolayı). Orada, tıpkı benim bildiğim gibi, tek bir anlamı vardı kelimenin: "potansiyel." Sonra başka bir sözlüğe Sevan Nişanyan'ın Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü'nün online versiyonuna baktım. Orada da TDK'nın 1942 tarihli Felsefe ve Gramer Terimleri Sözlüğü'ne dayanarak "virtüel, potansiyel" diye açıklanıyordu. Bunun üzerine tekrar kitaba dönüp kelimenin kullanıldığı cümleleri bulmaya çalıştım. İşte birkaç örnek:
""Bunu söylerken yüzünde derin bir hayal kırıklığı vardı Bese'nin. Senin yüzündeki gizil anlatımın hemen hemen aynısı. (s. 16)
""Senin Zevrakinin meyve vermiyor olmasına aslında hiç şaşmamalı. Gizil bir uyum var aranızda. Şöyle yukarıdan bakınca yarattığınız geometrik bütünlüğü kolaylıkla görebiliyorum. (s. 45)
""Fotoğrafında bakışları özgüvenli, yüzünde gizil bir gülümseme vardır. (s. 98)
""Bu yüzlerin gizil satırlarında, vecit halinde yaşayarak âlemi yaratmanın gizilgücü yazılıydı. (s. 101)
""Kendinden verdiği bu göz, bakışın, algının, ışığın ve tanıklığın çok ötesinde gizil bir mirassa eğer, ne zaman fotoğraf makineni bir dürbün gibi ona buna doğrultup yakın-uzak ayarı yapsan, bil ki bir mil batırıp içine akıtıyorsun onu. (s. 111)
Başka ipuçları ararken Kaygusuz'a ait bir başka metinde de şöyle bir cümle gördüm: "Ne içeri ne dışarı ait olan taraçalar, sofalar, balkonlar, ruhu sokağa taşıran kapı aralıkları, eviçlerinin mahrem anlarını ele veren pencere pervazları gizil mekanlarındır belki." ("Berlin - Balkondaki Yalnızlık", Yakın Bakış)Bu örneklerde "gizil"in yerine "potansiyel" koyuyorum, ama pek belirgin bir anlama ulaşamıyorum. Belli ki yazar bu kelimeyi başka bir anlamda kullanıyor. Acaba ne?
Bugün tekrar düşününce bir yıl önce sorduğum bu soruya bir cevap bulur gibi oldum: "zımnî" olmasın o kelime? "Üstü kapalı, örtülü" anlamında... Ne dersiniz?
Alıntılar şu kitaptan: Yüzünde Bir Yer, Sema Kaygusuz, Doğan Kitap, 2009, İstanbul
Re: Sema Kaygusuz'da Gizil Olan
"Gizil"deki -il ya da benzer kullanımlarda olduğunu sandığım -cıl, -cil eki yapım eki olarak ne kadar işlevsel bilmiyorum. Bununla birlikte, örneğin, "kötücül" kullanıyorum ben sık sık, "bedhah" yerine. Kaygusuz'un öykülerinde "gizil" sözcüğünün", "potansiyel"in dışında, "mistik"i (gizemci, gizemsel) zorlayan bir yönü var gibi geliyor bana.
Re: Sema Kaygusuz'da Gizil Olan
Kelime anlamının tam karşılığını düşünmeksizin metinler okunduğunda,'saklı,gizemli,içten içe hissedilen' manasında hisler verdiğini düşünüyorum.Hatta hatta her 'Gizil' kelimesinin yerine'Gizli' kelimesini oturttuğumda anlama yakınlığını farkettim.Ama neden gizli değil de gizil?