Mezar Nöbeti

KADİR YÜKSEL

“Şu makineye film yerleştirebilir misin, delikanlı?” dedi mezarlık görevlisi. Askılığından tuttuğu fotoğraf makinesini kaldırmış sallıyordu. Bir elinde de film.
“İşim bu,” dedim. Yabancısı değildim makinenin, aynısını kullanıyordum dükkânda. İçinde film olup olmadığına baktım.
“Fotoğrafçı çocuk tam da şehre inecek zamanı buldu. Defin var, bekleyemeyiz,” dedi görevli. Sigara paketini çıkardı iyice yıpranmış kot pantolonunun arka cebinden. Yamyassı olmuştu paket. İçinden eğrilmiş bir sigara çekti. Parmaklarının arasında düzeltip dudaklarına götürdü. Bana da uzattı paketi. Çakmak işareti yaptı eliyle. Makineyi boynuma astım. Bir sigara alıp çakmağımı çıkardım. Önce onun sigarasını yaktım…
Makinenin arka kapağını açtım. Filmi kutusundan çıkarıp makinedeki yuvasına yerleştirdim.
“Haber yok mu, delikanlı,” dedi mezarlık görevlisi.
“Biraz önce aradım. Enkazın başındalar… Çalışmalar bitmek üzereymiş… Bulunur artık.”
Kapağı kapadım. Makinenin numaratörü 1’i gösterene kadar bastım deklanşöre. Hazırdı makine.
“Enkazda olduklarından emin misiniz? Ya çıkarılıp…”
“Enkazdan hiç ayrılmadık…”
“Daha fazla bekleyemeyiz, delikanlı. Bugün de gelmezlerse mezarlara başka cenazeler defnetmemiz gerekecek. Çocuklara başka yer buluruz artık.”
“Çocukları anasından babasından ayıracak mısın? Hem de böyle bir günde…”
“Ayırmamak için bekletiyoruz işte. Görüyorsun, durmadan cenaze geliyor, koca alanı doldurduk. Ne yapacağımızı şaşırdık delikanlı. Her gelen, cenazesinin bir an önce defnedilmesini istiyor. Cenazeler dört gündür dışarıda, bu sıcakta. Herkes acılı… Laf anlayacak halleri mi var? Bak, sen iki gündür mezarları kaptırmamak için bekliyorsun burada.”
“Haklısın,” dedim. Cebime attım elimi, son kalan birkaç liramı çıkardım, şöyle bir göz atıp mezarlık görevlisinin cebine sıkıştırdım. “Çok bir şey değil ama bir sigara, bir çay…”
“Bak, şimdi ayıp ettin delikanlı. Para mı düşünülür böyle günde!”
“Yok, para düşündüğün için değil… Bir çay ısmarlamış olalım…”
“Çocuklar yoldayken beni bul olur mu? Mezarları kireçleyelim. Çocuklar için de gerekebilir. Tahtaları tamam, değil mi?”
“Tamam, tamam… Sağ olasın,” dedim, makineyi boynumdan çıkarıp uzattım.
“Bu kadar dinlenme yeter,” dedi, sigarayı fırlattı ileri doğru. Makineyi aldı.
“Çekebilecek misiniz?” dedim.
“Çekeceğiz artık, bakalım.”
“İsterseniz ben çekeyim, fotoğrafçı arkadaş gelene kadar.”
“Sevaba geçer… Dayanabilir misin?”
“Dayanacağız artık, bakalım,” dedim. Gülümsedi mezarlık görevlisi. Uzattı makineyi. Alıp yeniden geçirdim boynuma.
Toplu defin yapılan yere geldiğimizde yeni bir mezarı bitirmek üzereydi kepçe. On, on beş metre uzunluğunda bir çukur açılmıştı. Az önce kamyonetten indirilip mezarların oraya taşınan cenazeleri getirip çukurun yanına dizdi görevliler. Ne bulunduysa ona sarılmıştı cenazeler. Bir iki tanesi ceset torbasındaydı. Ağzını burnunu bir mendille saran hoca saf tutan birkaç görevlinin önüne geçti. Namazları kılındı. “Fotoğrafçı!” diye seslendiklerini duyunca cenazelerin baş tarafına koşturdum.

* * *

“Bu cenazelerin sahipleri kimler, kardeşim!”
Kurtarma çalışmalarını yürüten üsteğmenin enkazın karşı kaldırımına yatırılmış iki cenazeyi gösterip kalabalığa seslendiğini duyunca enkazdan inip koştum.
“Perdeye sarılı olan bizim, komutanım,” dedim.
Askerlerden birinin yıkıntıların arasından yırtıp çıkardığı perdeye sararak aşağı indirmiştik İbrahim Eniştemin cenazesini. Çekyatın kenarında öylece kalakalmış, kıpırdayamamış, bir elinde televizyon kumandası. Üstüne düşen tavan, yüzünün ve vücudunun sol yanını paramparça etmişti. Sol kolu koptu kopacak, tutup perdenin içine atıvermiştim. İnsan, böyle anlarda gereken neyse bir an önce yapmaya çalışıyor, bağırıp çağırmıyor, ağlayamıyor. Kaldırımdaki birkaç cenazenin yanına yatırıp, abim daha ulaşamadığı için etraftaki komşulara emanet etmiştim. Pervin Ablamı, çocukları bulmak için enkaza geri dönmüştüm. Belki hiç değilse biri…
Öbür cenazenin yakınları da koşturmuşlardı. Tanıyordum. Eniştemlerin kapı komşusunun babasıyla kardeşiydi. Gelinlerine ulaşmışlardı. Ötekiler daha enkazdaydı.
“Böyle bekletmek olmaz,” dedi üsteğmen. “Hemen defnedilmeleri gerekiyor. İki gündür enkazdalar zaten. Hepimizin acısı büyük… Ama böyle… Hem günah, hem de…”
“Köyde defnedeceğiz, o yüzden hepsini beraber alalım istedik,” dedi yaşlı adam.
“O kadar beklemeseniz iyi olur.”
Cenazelerini arabalarına taşımak için battaniyenin uçlarına yapıştılar. Üsteğmen bana döndü.
“Abimi bekliyorum, komutanım,” dedim.
“Olmazsa bizim araçlardan biriyle sizi mezarlığa gönderelim.”
“Öbürleri enkazda, ablam, çocuklar…”
“Hemen defnedip dönersiniz.”
Askerlerden birine seslendi. Bizi mezarlığa götürmesini söyledi. Abimi aradım. Ben eniştemi defnederim, sen enkazın başına gel, dedim. Tamam, dedi. Asker cipi yanaştırmıştı. Perdenin uçlarından tutup cipe yerleştirdik cenazeyi.
Mezarlığın büyük giriş kapısının yan tarafındaki mermer döşeli alana, diğer bekleyen cenazelerin yanına koyduk eniştemin cenazesini. Asker cipe atlayıp geri döndü. Girişteki barakanın önüne uzun bir masa yerleştirmişler kayıt işlemlerini yapıyorlardı. Sıraya girmek için etrafıma bakındım ama sıra falan yoktu. Üç dört kişinin kayıt yaptırmasını bekledim. Sıra bende diye düşünüp kayıt masasının önüne yanaştım. Eniştemi kaydettirdim görevliye. Kaç kişilik olacağını sordu. Dört kişilik, dedim. Ötekileri sordu. Getiriyorlar, dedim. İlerde, küçük bir tümsekle ayrılan büyük alanı gösterdi.
“Kepçeyi görüyor musun?” dedi. Başımı salladım. “Oraya git, numarayı görevliye ver, mezarı açsınlar. Sonra gel, barakanın arka tarafında hocalar var, namazı kılınsın…”
Kepçenin çalıştığı alana gittim. Elinde küreğiyle mezarların arasında dolanan görevliye yanaştım. Elimdeki kâğıdı verdim. Kepçenin şoförüne seslendi görevli. Sıradaki yeri adımlamaya başladı. Dört kişilik mezar için gereken uzunluğu ölçtü. Elindeki kürekle işaretledi. Kenara çekilince kepçe çalışmaya başladı.
“Sen gel, delikanlı,” dedi, “tahta vereyim.”
Tümseğin arkasına tahtalar hazırlanmıştı. Her mezar için bir bağ oluşturulmuştu. İki bağ tahtayı benim kucağıma verdi, iki bağ tahtayı da kendisi aldı. Mezarların yanına taşıdık. Kepçe bir kerede açmıştı mezarları. Yan yana değil birbirlerinin ayakucuna gömüleceklerdi.
“Hepsi burada mı cenazelerin?”
“Hayır,” dedim, “birini çıkarabildik, diğer üçü enkazda. Defnettikten sonra enkaza geri dönmem gerekiyor.”
“Ee, ne olacak şimdi?”
“Öbürleri de çıkar bugün.”
Tahtaları mezarların kenarlarına koyduk. Cenazeyi getirmemi isteyip uzaklaştı.
Eniştemin cenazesini etraftaki insanlardan biriyle barakanın arka tarafına taşıdık. Musalla taşı olarak kullanılan dört masa da doluydu. Hoca beş altı kişilik bir cemaatin önünde namaz kıldırıyordu. Bekledim. Namaz bitince cenazeler alındı.
Hocanın yardımıyla eniştemin cenazesini ilk masanın üstüne koyduk.
“Hocam, yıkama işi…” diyecek oldum.
“Yıkamaya gerek yok,” dedi hoca. “Şehit sayılırlar. İstersen biraz başına, biraz ayaklarına su döküver.”
“Ben mi?”
“Dökerken fatihayı oku.”
Hoca öteki cenazelere yöneldi. Masanın altındaki bidonlardan küçük olanı aldım. Eniştemin başına geçtim. Baş tarafını örten perdeyi biraz araladım. Toz toprak içindeki saçlarına biraz su döktüm. Su temizleyince eniştemin o kanlı başı daha da korkunçlaştı. Hemen kapattım perdeyi. Ayakucuna geçip ayaklarını açtım. Su döküp kapattım. Öteki cenazeler de yerleştirilmişti masalara. Hoca namaza durmamızı istedi. Üç kişi saf oluşturduk. Enişteme su dökerken fatiha okumayı unutmuştum. Hoca namaza başlayınca abimi gördüm mezarlığın girişinde. Kayıt masasının önünde durmuş etrafına bakınıyordu. Namazı bozup seslenemezdim. Allahtan cenaze namazı kısa diye düşünürken beni gördü abim.
Namaz bitince yanıma geldi. Eniştemin cenazesini masadan indirip kenara aldık.
“Enkaza vardığımda Pervin’i çıkarmışlardı. Hemen arabaya atıp getirdim. Defnedelim de enkaza geri dönelim,” dedi.
“Mezarları hazır,” dedim.
Kayıt masasına gidip ablamı da kaydettirdim. Cenazeyi arabadan aldık. Çarşafa sarmışlardı. Namaz için masalardan birine taşıdık. Bu kez sormadım, bidonu alıp ablamın cenazesinin başına geçtim. Abime anlattım yapılması gerekeni. Tam çarşafı aralayacakken abim elimi tuttu.
“İstersen açma,” dedi.
“Son bir kez görmeyeyim mi ablamı.”
“Sakin ol olur mu?”
“Çok mu kötü?” Öyle kalakaldım, açamadım ablamın yüzünü.
“Bana bırak… Sen ayaklarına dökersin,” deyip elimden aldı bidonu.
Çarşafı sıyırdı, sadece saçlarını açtı. Su döktü, kapadı. Bidonu bana uzattı. Ayaklarını örten çarşafı aralayıp su döktüm. Hoca hazırlanmış bizi bekliyordu. Abimle birlikte saf oluşturduk.
Cenazeleri mezarlarına taşıdık. Biraz önce bana yardımcı olan görevliye bakındım. O da bizi görmüş kucağında kireç torbasıyla geliyordu. Torbayı baş tarafa bıraktı. Yanda duran kürekle torbayı yırttı. Baştaki iki mezarın içine kireç attı bolca.
İbrahim Eniştemin cenazesini baş tarafın kenarına koyduk. Görevliyle birlikte ben de indim mezara. Abim perdenin uçlarını uzattı. Yavaşça çekerek mezarın içine aldık cenazeyi, düzelttik. Ben çıktım. Tahtalarını yerleştirdi görevli. Ayakucuna geçti. Ablamın cenazesini getirdik. Bu kez abim indi. Çarşafın uçlarından tutup yavaşça aldılar mezarın içine, düzelttiler. Abim çıkınca tahtaları yerleştirdi görevli. Kendisi de çıktı. Küreğe yapıştım.
“İki cenaze daha gelecek, değil mi?” diye sordu mezarlık görevlisi.
“İki çocuk. Gidip onları da almamız gerekiyor enkazdan,” dedi abim.
“Ama böyle sahipsiz, boş boş bekletemeyiz mezarları. Biriniz burada beklese iyi olur. Yoksa bir başka görevli gelir başkalarını defneder, o saatten sonra da bir şey yapılmaz, benden söylemesi… Uzaktan gelen, birbirini tanımayan bir sürü görevli çalışıyor.”
“Ben beklerim,” dedim. “Gece?”
“Akşam ezanından sonra defin yapılmaz. Sabaha gene gelirsin. İnşallah gerek kalmaz, bugün çıkar çocuklar.”

* * *

Bugüne kadar hep dirilerin fotoğrafını çekmiştim. Şimdi fotoğraflamam için karşıma on dört insanın ölüsü dizilmişti. Vesikalık değildi, düğün fotoğrafı değildi çekeceklerim. Ölülerin sonradan yakınları tarafından tanınabilmeleri için çekilecek fotoğraflardı. Nasıl çekilirdi ki? Hani şu filmlerde gördüğümüz, cezaevine düşenlerin fotoğraflanması gibi mi? Önden, sağdan, soldan… Tutuklunun elinde tuttuğu numarayla birlikte.
Verdikleri ağız maskesini takıp ilk cenazeye yanaştım. Asker battaniyesine sarılmıştı kadın. Yüzünde fazla bir bozulma olmamıştı, morarmıştı yalnızca. Görevlilerden biri başucu tahtasına bir numara yazdı büyük büyük. Cenazenin üstüne bıraktı. Fotoğrafın içine bu tahtayı ve numarayı da alacaktım. Üstten düz olarak çektim önce kadının yüzünü. Sonra sağdan soldan birer poz daha.
Her cenazeye üçer poz çekersem film yetmeyecekti. İki poz çekmemiz gerektiğini söyledim. Tamam, dediler. İkinci cenazenin başına geçtim. Gene tahtası numaralandı ölünün. Üstüne bırakıldı. Yüzünü açtıklarında kaç gündür bir sürü cenaze görmeme rağmen irkildim. Adamın benim çekeceğim bu fotoğraflardan tanınması mümkün değildi. Neyi çekecektim? Paramparça bir yüzü mü? Duraksadığımı, cenazeye yaklaşamadığımı gören görevliler söylenmeye başladılar. Çaresiz yanaştım ölüye. Fotoğrafladım. İster istemez katılaşıyor insan!
Dayanabilecek miydim, bilmiyorum. Görevli fotoğrafçının bir an önce gelmesi için dua ediyordum. Üçüncü cenazenin başına geçtim. Yaşlı bir kadındı. Büzülmüş, ufacık kalmıştı. Yüzünde o anın korkusu, acısı saklıydı. Fotoğrafladım.
Bir sonraki cenaze için görevlilerin hararetle konuştuklarını görünce yanaştım. İki çocuk, birbirlerine sarılmış halde çıkarılmışlar enkazdan. Öylece sarmışlar bir kadife perdeye. Birbirinden ayırmak gerektiğini söylüyordu görevlilerden biri. Biri erkek biri kızdı çocukların, böyle defnedilebilirler miydi? Hocaya sormak gerektiğini söylediler. Biri hocayı çağırmaya gitti. Bir iki görevli iki çocuğu birbirinden ayırmak için uğraştılar ama nerelerini tutsalar parça parça ellerinde kalıyordu. Fotoğraflamak için iyice yanaştım. Vizörden baktım çocuklara, yüzlerini odakladım. Basamadım deklanşöre. Çöküp kaldım başuçlarına.
“Sizin çocuklar mı?” diyerek omzumu tuttu mezarlık görevlisi.
“Hayır,” dedim. Çocukların isimlerini mırıldandım. Tatildeydiler…
“Tanıdık mı?”
“Teyze oğlumuzun çocukları.”
Çocukların cenazelerini ayırttı mezarlık görevlisi. Boynumdan fotoğraf makinesini alıp devam ettiler öbürlerini defnetmeye. İşleri bitince yanıma geldi görevli.
“Hadi, delikanlı, gayret… Götürelim çocukları sizin oraya defnedelim.”
“Hayır,” dedim. “Bizim çocuklar için ayırdık orayı.”
“Biliyorum, ama böyle bekletemeyiz bu çocukları. Sizinkilere başka yer bakacağız artık.”
Bir başka görevliyle birlikte çocukları bizim mezara taşımaya başladılar. Arkalarından yürüyüp durdurdum. Bağırmaya başladım.
“O mezar bizim çocukların!”
“Bu çocuklar da sizin cenazeniz sayılır, delikanlı.”
“Bizim cenazemiz, doğru. Anne babasını bulalım, yanlarına…”
“Nereden bulacağız şimdi annesini babasını? Hem cenaze açıkta bekler mi o kadar, delikanlı?”
“Ben kaç gündür bekliyorum burada, o mezarı biz ayırttık. Yeni bir mezar…”
“Tamam, sakin ol, delikanlı. Gel sen benimle, ayarlayacağım ben,” dedi mezarlık görevlisi.
Çocukları bizim mezarın yanına taşıdılar. Mezarın ucuyla öbür mezar arasında yarım metrelik bir boşluk vardı. Gitti kazma buldu bir yerlerden görevli, kazmaya başladı. Uzatacaktı mezarı biraz daha.
Hocayı yanımıza göndermişti öteki görevliler. Çocukları gösterdik hocaya. Çocukturlar, şehittirler, dedi. Birbirinden ayırmadan da gömebileceğimizi söyledi.
“Buraya sığdıracağım cenazeleri, merak etme. Sen git kayıtlarını yaptır,” deyip kazmayı sürdürdü mezarlık görevlisi.
Koştura koştura kayıt masasına giderken çaldı telefonum. Abimdi. Çocuklar çıkmış enkazdan, getiriyorlarmış.
“Tamam,” dedim, “n’olur, acele edin!”

* * *

Gözlerimi açtığımda bir çeşmenin altında soğuk suyla başımı yıkıyordu abim. Sarılıp ağlamaya başladı. Bende bir damla yaş yok. Çenem kilitli.
Çocukları nasıl taşımışız mezarlarına. Nasıl yaptırmışım defin kayıtlarını. Su dökmüşüm başlarına ayaklarına. Nasıl kireçlemişiz mezarları, yetmemiş, çocukları da… Mezara inmişim. Toprak atmışız. İki kişilik mezara dört çocuk gömmüşüz. Ayrı ayrı tahtalarını yazmışız. Her şey bitmiş, birer dua etmek için ellerimizi açtığımızda düşüp kalmışım olduğum yere.