UzunHikâye Öykü, inceleme, eleştiri



Mendil Altında

04 Haz 2009
Cihan Başbuğ

""
Mendil Altında

Ağustos, Cuma günü. Sicil Müdürü Cavit Bey, yemekten sonra minderin üstüne uzanmış, uyumak istiyor. Ama, karasinekler rahat bırakmıyorlar. Köylülerin, duvar diplerine uzanıp, yüzlerine birer mendil örterek mışıl mışıl uyudukları gözünün önüne geldi. İmrendi. Uzandı, sandalye üzerinde duran ceketinin cebinden beyaz keten mendilini alıp yüzüne örttü., sıkıntılı olmasına aldırmayarak uyku gelecek diye bekledi. Bu arada da ilkin çocuklarının mektep taksitleri için gönderdiği paranın makbuzunu nereye koyduğunu düşündü. Sonra, karısının “Para yetiştiremiyorum.” Diye sızlanmasını hatırladı. “Ben burada aç duracak değilim ya!” dedi. Maaşlara zam yapılacak diyorlardı… Müsteşar’ın kendisini sevdiğini düşünüp sevindi. Yanlışlıkla işten el çektirilen bir memurunu Cavit Bey’in bir sözü ile Müsteşar hemen eski işine göndermişti. Ya böyle olmayıp da müsteşar dayatsaydı! Bu zavallı adam sefil olurdu. Sonra onun han köşelerinde nasıl sürüneceğini, nasıl borçlanacağını, kılığının nasıl bozulacağını; tıraşının nasıl uzayacağını birer birer gözünün önüne getirdi. Acıdı. “Ya müsteşar kabul etmeseydi” diye düşündü. O zamani sanki müsteşar dayatmış gibi kızdı. Kendi kendine sordu; “Ne yapardım?” Hemen ceketinin göğsünü ilikledi, arkadaşına “Ver şu evrakı” dedi, kağıtları aldı, doğru Müsteşar’ın yanına. Müsteşar masasının başında kağıt okuyordu, başını kaldırdı, hergün sorduğu gibi “Hayrola Müdür Bey?” diye sordu. “Efendim” dedi, “açıkta kalan filan efendi için olmaz buyurmuşsunuz. Bu da reva mı, efendim? Bu zavallı nereye gidip derdini anlatsın? Bu bizim yanlışımız yüzünden işten el çektirilmiş. Kendisinin bir günahı var mı? Siz de çoluk çocuk sahibisiniz. İnsaf ediniz efendim.” Müsteşar “Olmuş olmuştur.” diyor . “Bir defa her nasılsa el çektirilmiş. Memuriyet hayatında böyle şeyler olur. Kendine başka yerde iş arasın…” Sicil Müdürü bu haksızlığa karşı köpürüyor. Müsteşar’a diyor ki; “Bu iş aksederse, elbette bizim için iyi olmaz.” O, bu sözleri söylerken bütün kalem arkadaşları, bütün daire halkı da kapıdan dinleseler…Sicil Müdürü’ne ateş basıyor. Bütün daire, bütün işitenler onun yiğitliğine, kabadayılığına şaşırıp kalıyorlar. Çarşıdan pazardan geçerken herkes arkasından gösteriyor… Müsteşar, Sicil Müdürü’nün sözlerinden korkuyor, imzasını bozup sözünü geriş alıyor, Sicil Müdürü kağıtlar elinde odadan çıkarken kapıda dinleyenlerin aralıktan kendi odalarına kaçtıklarını görüyor, aşağı inip elindeki kağıtları muavinin önüne atıyor. Muavin, Müsteşar’ın silinmiş imzasını görünce ağzı açık kalıyor. Sicil Müdürü, muavinin şaşırdığını düşününce beyaz keten mendil altında tatlı tatlı güldü. Sonra işine yeniden tayin edilen memur haber alıyor, gelip Sicil Müdürü’nün ayaklarına kapanıyor, bu iş de her yerde duyuluyor. Karısının kulağına kadar da gidiyor. Kadından bir mektup : “Orada bu kadar işler yapıyorsun da, bize para göndermiyorsun!” Artık kızıyor. Bu kadar da olmaz. Hemen o da bir mektup döşeniyor. Aradan biraz zaman geçince, bilmem nerenin ikinci müntehiplerinden bir mektup : “Mebus seçeceğiz, kabul buyurunuz.”

Mazbatası Meclisten geçince bir gün daireye geliyor, bütün arkadaşları tebrik ediyorlar; Müsteşar oda kapısından karşılıyor, pantolonunun arka cebinden altın tabakasını çıkarıp cıgara veriyor…

Meclis’e girince ilk iş, memur maaşlarının arttırılmasına dair bir teklif…

Sicil Müdürü, terden, heyecandan boğulacaktı. Mendili yüzünden çekip fırladı. Yüzü kızarmış, gözleri dönmüş saçları dikilmiş köşeye oturdu. “Bu mendil altında da nasıl uyurlar” diye düşündü, sonra da tekmesiyle odanın döşemesini teperek: “Meryem, bir kahve pişir!” diye hizmetçisine bağırdı.

M. Ş. Esendal, Mendil Altında, Bilgi Yay. 8. Basım 2006, (ilk basımı 1946) , İstanbul, sf 109-11.

Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Öykünün adı neden "Mendil Altında"?


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Düşünülen şeylerin güzel kısmı hayal olduğu için mi?


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Ağustos ve Cuma günü, memur için "mendil altında" olmasında nerede olsun? Laughing out loud


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Esendal'ın, Mendil Altında öyküsü, ast üst ilişkisi, geçim sıkıntısı, bir memurun hayatına mâl olacak hatalar; yaşamsal öneme sahip konularda verilen kararların, hâlâ, yetkili şahsın iki dudağının arasında oluşu... tüm bu anlatılanlar öykü sanki 1946'da değil de günümüzde yazılmış izlenimi veriyor.


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Esendel anlatınca gözümün önündeymiş gibi canlandı: Bir insan yüzüne mendil koyup, ellerini göbeğinin üstünde kenetleyip, kafasını geriye yaslayıp iskemlede nasıl uyur?


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Ya da 1946'dan bugüne değişmeyen bazı şeyleri düşündürüyor. Bireyin başta özenerek, temiz duygularla başladığı ama zamanla sistemin bir parçası haline gelişini anlatmış M.Ş. Esendal. Tam da memurlukların tanıdık, eş dost kanalıyla dolduğu zamanlarda... Dürüst ve hak etme kavramını iyi bilen şehirliler neler çekti kim bilir bu memuriyet kadrolarının haksız doluşuna şahit olup...


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Köylünün derdi tarla hayvan o sıcakta uyurken tarla yerindedir hayvanda muhtemel kestiriyordur o sıcakta geviş getirerek... Ama memurun ki öyle mi ya... Kapatınca gözü ekmek kazandığın şey, yani zihnin balar konuşmaya zira genel anlamda zanaat sanatkarlık çiftçilik hayvancılık yapmıyorsan aklının teriyle kazanırsın ekmeğini onu da mendilin altına sok .. sözde amaç dinlenmek ama durur mu kapatılınca üstü bir bezle salıverir tüm altındakileri dışarı fanteziler, sıkıntılar huraaa


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Yok yok, sandalyede uyumuyor, minderde uyuyor, sandalyeye ceketin cebindeki mendilini almak için uzanıyor. Ama minderde uyumak da yatakta uyumak kadar rahat olmasa gerek Smile


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Barış Acar dedi ki:
Ağustos ve Cuma günü, memur için "mendil altında" olmasında nerede olsun? Laughing out loud
Laughing out loud Laughing out loud

Evet, değil mi, bir memur sıcaktan ve karasinekten başka nasıl korunabilir ki?


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

""
Dürüst ve hak etme kavramını iyi bilen şehirliler neler çekti kim bilir bu memuriyet kadrolarının haksız doluşuna şahit olup...

Hmm, sanırım memuriyet bekleyenlerle memuriyet kadrolarını dolduranların nitel bir faklılığı yok bu durumda.


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

elif cinar dedi ki:
Esendal'ın, Mendil Altında öyküsü, ast üst ilişkisi, geçim sıkıntısı, bir memurun hayatına mâl olacak hatalar; yaşamsal öneme sahip konularda verilen kararların, hâlâ, yetkili şahsın iki dudağının arasında oluşu... tüm bu anlatılanlar öykü sanki 1946'da değil de günümüzde yazılmış izlenimi veriyor.

Değişen tek şey mendilin artık kağıt oluşu. O daha da dayanıksız ve küçük. Smile


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Cihan Başbuğ dedi ki:
Tam da memurlukların tanıdık, eş dost kanalıyla dolduğu zamanlarda... Dürüst ve hak etme kavramını iyi bilen şehirliler neler çekti kim bilir bu memuriyet kadrolarının haksız doluşuna şahit olup.

Öyküyle bir ilgisi yok ama merakımdan soruyorum,
"dürüstlük ve hak etme kavramlarını iyi bilen şehirliler" mi demek istedin Cihan, yoksa dürüst sıfadı şehirliler için mi?
Eğer ikincisiyse, benim gönlüm pek el vermedi bu görüşe katılmaya, kompleksli miyim ne!


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Belki memuriyeti gerçekten hak edip de resmi yolları kollayan kesimden biridir M. Ş. Esendal. Onu ilerleyen zamanlarda daha yakından anlayacağız Düşünceli


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

O dönem memuriyete yakın olan sınıf şehirliler. Onlarınsa dürüst olan ve memuriyeti hak edip , bunun için sadece resmi yolları deneyenleri kastettim Elif. Ooo bu kadar da açıklama yapılmaz ki , ben masumum Utangaç


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

""
Belki memuriyeti gerçekten hak edip...

Hmm, acaba ne yapmış da böyle bir şeyi hak etmiş; yazık adama...


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

""
Hmm, acaba ne yapmış da böyle bir şeyi hak etmiş; yazık adama...

O alanda eğitim almış olabilir mesela, ve gelip baktığında o koltuklarda konudan bihaber kişileri görmüş olabilir...


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Cihan Başbuğ dedi ki:
Ya da 1946'dan bugüne değişmeyen bazı şeyleri düşündürüyor.

elif cinar dedi ki:
Esendal'ın, Mendil Altında öyküsü, ast üst ilişkisi, geçim sıkıntısı, bir memurun hayatına mâl olacak hatalar; yaşamsal öneme sahip konularda verilen kararların, hâlâ, yetkili şahsın iki dudağının arasında oluşu... tüm bu anlatılanlar öykü sanki 1946'da değil de günümüzde yazılmış izlenimi veriyor.

Peki, bu öykünün o günden bu güne değişmeyen bazı şeyleri düşündürmesi, ya da bugünmüş gibi izlenim vermesi, yazarın başarısı mı, sistemin başarısı mı?


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

""
O alanda eğitim almış olabilir mesela, ve gelip baktığında o koltuklarda konudan bihaber kişileri görmüş olabilir...

Hmm, memuriyet konusunda mı eğitim almıştır diyorsun; üstüne üstlük koltuklara gidip bakmak da hiç hoş değil. Laughing out loud


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Bu adamın şehirli olup olmadığına nasıl kanaat getirdin Cihan? Bence, yani benim şaKsi görüşüm, bu adam da kentli, çünkü

""
Köylülerin, duvar diplerine uzanıp, yüzlerine birer mendil örterek mışıl mışıl uyudukları gözünün önüne geldi. İmrendi.


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Sistemin bireyler üzerindeki etkisi ve bireylerin sisteme karşı donanımlarından uzak olması...Bu da öyküdeki konuuyu güncel kılar az da olsa...


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Yazarın kendisiyle ilişkilendirdim. Sanırım bunları daha net görebilmek için ileride Esendal'ın öyküleri ve hakkındaki yazıları okumamız gerekecek.


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

""
Bu arada da ilkin çocuklarının mektep taksitleri için gönderdiği paranın makbuzunu nereye koyduğunu düşündü. Sonra, karısının “Para yetiştiremiyorum.” Diye sızlanmasını hatırladı. “Ben burada aç duracak değilim ya!” dedi.

Bu sözlerden evinden uzak bir yerlerde görev yaptığını çıkardığımız memurun hayallerinde ilk sıra memuriyetteki yükselme hedefleri. Dünyası o kadar küçük ki zamanı gelip mebus olsa dahi memur maaşlarının nasıl artırılabileceğinin hesabını yapıyor.


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Ben de Cavit Bey'in gözünü kapar kapamaz, ilkin çocukların okul taksitlerini, sonra karısına göndereceği parayı düşünesine çok içerledim.

NOT: Ben bu notu yazarken Abdullah da aynı meseleye değinmiş. Laughing out loud


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Cihancığım, seni sıkıştırma sebebim; ard arda cümleleri öyle kurdun ki, memuriyet yüce bir makama dönüştü. Öyküdeki kahramanımızın içine düştüğü durumu da göz önüne alarak "ilahi" dedim ben de. Smile


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Cavit Bey'in hayal ettiklerine bakılırsa çok da korkak biri, gerçek yaşamda böyle anılacak işler yapamıyor olsa gerek:

quote]Bütün daire, bütün işitenler onun yiğitliğine, kabadayılığına şaşırıp kalıyorlar. Çarşıdan pazardan geçerken herkes arkasından gösteriyor… Müsteşar, Sicil Müdürü’nün sözlerinden korkuyor, imzasını bozup sözünü geriş alıyor,


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

""
“Bu mendil altında da nasıl uyurlar” diye düşündü, sonra da tekmesiyle odanın döşemesini teperek: “Meryem, bir kahve pişir!” diye hizmetçisine bağırdı.

Burada uyuma ile kahve içme, yani uyanma arasında bir bağlantı, tezatlık var. Biraz köylülere de laf var sanki böylece. Mendilin altında bence hayal kuruyor, uyanma isteği de bundandır.


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

O dönemin Türkiye'sinde memurluk; ekonomik kalkınmasını vermeye çalışan ve debelenen bir ülkenin kabuğunu kırmaya çalışan çocukları için bir iş kapısı ve öenmli bence. Belki de kendimi tam anlatamadım, "koltuk" sözcüğünü de günümüzde sadece "mevki, makam" ve "hak etmemişlik" sözcükleriyle anar olduk.Neyse öyküden uzaklaşmamalı....


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Müsteşar efendi de tanrı gibi adam bu arada...


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

""
O dönemin Türkiye'sinde memurluk; ekonomik kalkınmasını vermeye çalışan ve debelenen bir ülkenin kabuğunu kırmaya çalışan çocukları için bir iş kapısı ve öenmli bence. Belki de kendimi tam anlatamadım, "koltuk" sözcüğünü de günümüzde sadece "mevki, makam" ve "hak etmemişlik" sözcükleriyle anar olduk.Neyse öyküden uzaklaşmamalı....

Evet, şimdi oldu. Dönemiyle ilişkisi içinde böyle bir yorum yapıyorum deseydin bu kadar zorlamazdım herhalde. Cheers


Re: Mendil Altında - M. Şevket Esendal

Köylülere olduğu kadar bürokrasiye de bir gönderme var. Dürüst olmayı idealize etmiş ama değer yargıları vasat bir memur çizilmiş bence. Eşinin istekleri, kocasında beliren konuşmaları son derece sığ.