Mahkeme Kaleminde

Re: Mahkeme Kaleminde

Öykü Adı : Mahkeme Kaleminde
Anlatım : Üçüncü Tekil
İrdeleme: Kadir Levent Dedeoğlu
1.Gönderim

Öykünün Özeti :
Uzun boylu, etine dolgun, ipek mendil kullanan toprak ağası Voldırev kalem kapısından içeri girer. Odacıdan kendisine yardımcı olabileceğini öğrendiği adama doğru yürür.

Bu memur, örtüsü mürekkep lekeleri ile dolu bir masada çalışan, rengi atmış bir setre giyen, dağınık saçlı bir gençtir. Habire yazı yazmakta ve sıkıntılı görünmektedir.

Voldırev ürkek bir şekilde bir dosya ile ilgili bilgi edinmesi gerektiğini ve bir duyuru sureti istediğini belirtir.

Memur duymazlıktan gelip, yazı yazmaya devam eder. Voldırev birkaç kez daha memurla konuşmayı, kendini tanıtmayı dener, ama memur bırakın onu dinlemeyi, Voldırev’in orada olduğunu bile fark etmiyor görünmektedir. Voldırev’in memurun dikkatini çekmeye yönelik çabaları da sonuçsuz kalır.

Birkaç dakika sonra Voldirev durumu anlar. Memura bir ruble verir ve yine şansını dener. Sonuç yine olumsuzdur. Bir ruble daha verip memurla konuşmaya çalışır ama sonuç hep aynıdır.

Ne yapacağını bilmez, umarsız bir şekilde salonun ortasında dikilirken, onu memura yönlendiren odacı yanına gelir ve memura üç ruble vermesi gerektiğini söyler. Voldirev memurun defteri üzerine bir ruble daha bırakır.

Bu kez memurun tepkisi farklıdır. Onu yeni görmüş gibi işine ara verir, gülümser. İsteğini sorar, adını duyar duymaz da hangi dosya ile ilgili olduğunu bilir. Gerekli bilgiyi arar, bulur. Memurun bir arkadaşından rica etmiş olduğu suret çıkarılırken o da Voldırev’e oturacak bir yer gösterir. Bunların hepsi bir dakika içinde gerçekleşir. Bu arada memur Voldirev’le yakından ilgilenir, onunla sohbet eder, çiftliği ile ilgili sorular sorar. Çıkarken de güleryüzlü ve saygılı bir şekilde geçirir, üstelik de bunu herkes için yapıyormuş gibidir. Gösterilen saygıdan etkilenen Voldırev memura bir ruble daha verir, yılışık memurumuz bu parayı da anında cebine atar.

Voldırev çıktıktan sonra memurun farklı bir kişi olduğunu düşünür.

Öykünün İrdelenmesi :

Öyküde sözü geçen kişilerden Voldırev varlıklı bir kişidir. Vücut durumundan, kullandığı ipek mendilden, paltosundan ve dava konusu mirastan bellidir bu. Memur ise toplumun farklı bir kesiminden gelmektedir. Rengi atmış olmasına karşın aynı setreyi giymekte, üzeri lekelenmiş masa örtüsünü değiştirmeden çalışmaya devam etmektedir.

Bu kişiler arasında geçen rüşvet verme olayı öykümüzün konusunu oluşturmaktadır. Bu olayla ilgili olarak; memurun zaten yapması gereken bir işle ilgili rüşvet istediğini, yeterli miktarda rüşvet olmadan gelenlerin işinin görülmediğini, rüşvetin gizlilik içinde değil, açıkça alınıp verildiğini ve rüşvetin alanla veren dışındaki kişilerce de ayrıntılı olarak bilindiğini görürüz. Bu durum; öykünün geçtiği dönemde kamu hizmetlerinden sadece varlıklı kimselerin rüşvetle yararlanabildiğini, belirlenen tarife üzerinden rüşvet vermeyenlerin hakları olsa dahi bu hizmetlerden uzak kaldığını, dolayısıyla hem devlet örgütünün işleyişinde önemli sorunlar bulunduğunu hem de toplumsal yapıda bozulmanın had safhada olduğunu gösterir.

Kişileri daha doğrusu rüşvet alan ve veren tarafları yakından incelediğimizde, Çehov’un bu olayın bir ekonomik boyutu da olduğunu öykünün satır aralarına yerleştirdiğini görürüz. Rüşvet alan memurun çalışma şartlarının oldukça kötü olduğu ve kendi ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde maaş almadığı okura hissettirilir.

Fakat Çehov, bunun tek nedeninin ekonomik yetersizlikler olduğunu düşünmez, çünkü memurumuz yapması gereken işi para karşılığı yapmasından başka kişilik zayıflıkları da sergiler. Tarifeye ilişkin ödeme yapılmadan önce farkında bile değilmiş gibi yaptığı kişiyle gitgide artan bir ilgiyle sohbet etmesinin, dosyaya ilişkin bilgileri bulduktan sonra onunla yakından ilgilenmesinin başka sebepleri olduğunu da düşünmek gerekir. Belki de davanın bir prensin mirasçıları ile Voldırev’in arasındaki anlaşmazlıktan kaynaklanması da memurun tavırlarındaki bu büyük değişmenin nedenidir. Dönemin Rusya’sındaki kamu hizmetinde çalışan memurların kendini halktan üstün görmek gibi bir genel yaklaşım içinde olduklarını da düşünürsek, memurun kendi çalıştığı yerde Voldirev’e oturacak yer göstermesi, kendisi ve işi ile ilgili sorular sorması, yalnızca üç ruble rüşvete karşılık gösterilecek davranış biçiminin oldukça ötesindedir. Bu davranış tarzı, memurun kendi ihtiyaçlarından, ekonomik yetersizliklerden kaynaklanmadığını, aynı zamanda insanların kişiliklerine değil, varsıllıklarına saygı göstermenin memurumuzun içselleştirdiği bir davranış biçimi olduğunu göstermektedir.

Son olarak, Çehov, toprak ağası Voldırev’in bu davranış biçimleri karşısında şaşırdığını gösterir okura. Bu da kanımızca, toprak ağası Voldırev’i bu çürüyen toplum yapısının bir parçası olarak görmemek gerektiğini vurgulamaktır. Üstelik, Voldırev rüşvet mekanizmasının varlığını bilmesine karşın bunun gittiği yerde başına geleceğini düşünememiş görünmektedir. Bu anlamda kendisinin ahlaki açıdan memurumuza göre daha temiz göründüğünü söyleyebiliriz.

Bu saptamalardan çıkarılacak sonuç da Çehov Rusya’da işlerin hem ekonomik hem de toplumsal olarak kötü gittiğini okura göstermekte, ancak her şeyin bitmediğini, bu toplum yapısına eklemlenmemiş, henüz devlet hizmetlerinde görülen laçkalaşmaya bulaşmamış bir sınıfın varlığını işaret etmektedir: Toprak ağaları özelinde Rus aristokrasisini. Bizce önemli olan Çehov’un gösterdiği çözümün doğruluğu değil, saptadığı sorunun çözümüne ilişkin kendi fikrini de sunmasıdır.

İzlek :
Değer yitimi (Bir kez değerlerin yitmeye başlaması ve buna karşı konulmaması durumunda, insanın sağlam bir dayanak kalmayana kadar tüm değerlerini yitireceği)

Re: Mahkeme Kaleminde

"Mahkeme Kaleminde" Öyküsü İrdeleme Metninin Eleştirisi

Rus Aristokratları arasında bir kategori var mı? Bunlar bir küme mi yoksa küçük toprak sahibi, büyük toprak sahibi gibi ayrımlar var mı? Biz Rusya’daki toprak yapısını bilmiyoruz. Çehov bizim bilmediğimiz bu böylesi bir farktan yola çıkarak değerlendirmiş olabilir mi?

Öykünün çarpıtıldığını düşünüyorum. Sondan başlarsak Çehov’un toprak aristokratlarını hiç bozulmamış gibi gösterme derdi yok. Orada öykünün odaklandığı kişi yazıcı olduğu için onun karakter bozulmasını anlatıyor. O toprak ağası bir sınıfı temsil etmekten çok işi oraya düşen biri. Biz bu adamı, toprak ağasını, başka yerde görsek örneğin arabasına binerken arabacısını hayvan yerine koyduğunu görebileceğiz. Yani Çehov onu bu öyküdeki memura yaptığı eleştirileri başka bir durumda bu toprak ağasına da yapabilirdi. Çehov’un derdi memuru anlatmak toprak ağasını anlatmak değil.

Toprak ağası temiz gösterilmiş. Aslında burada asıl üstünde durulması gereken toprak ağalığının artık gücü yok. Bu 19. yüzyılın toprak ağası değil. Bu Anna Karenina’daki Levin değil. Sen Levin’den rüşvet isteyemezsin bir kere. Levin bu memuru paramparça eder. Adamı Sibirya’ya sürdürür Levin. Toprak ağalığı bitiyor. Levin’de toprak ağası ama burjuvaziye evrilen bir toprak ağası. Çiftliğine elektrik, makineleşme imkanlarını falan düşünür. Bu toprak ağası temiz olduğu için rüşvet vermemeyi düşünüyor değil, toprak ağası ama gitmiş, gücü elinden gitmiş haberi yok. Rusya’da kapitalizm yükseliyor.

İki karakter bozulmada birbirini tamamlıyor. Rüşveti alan da veren de.

Çalışan memurların kendini halktan üstün görmek gibi bir durumu yok. Böyle bir genel yaklaşım yok. Adam zaten hayatla boğuşuyor. Adamın karakteri bozulmuş, sineklerle uğraşıyor, yaşadığı ortama aldırmıyor. Bunu ‘Memur kendini üstün görüyor’ gibi algılamamak lazım.

Öyküde olay rüşvet üstüneymiş gibi görünüyor. Ama sorun o değil. Rüşvet hep vardı, Sümer’de de vardı. Rüşvet toprak ağalığının düştüğü durumu göstermek için kullanılıyor. 1880’lerin ortası. 5-10 yıl sonra devrim geliyor, 1905 Devrimi.

Burada bir zorlama var. Öykünün ana izleğinden de kaymış bu irdeleme. Toprak ağasının temizliği ne demek? Tarihin hangi döneminde egemen olan sınıfın eli temizdir? Üçüncü tümce öbeği zorlamanın en çok olduğu durum. Fakat ile başlayan cümlenin sonunda memurdan söz ediyor. Bu memur yapması gereken işleri para karşılığı yapmasından başka bazı kişilik zayıflıkları da sergiler. Ne demek bu? Ne demek kişilik zayıflığı? Memurun yaptığını kendi koşulları içerisinde değerlendirmek lazım.

Öykünün biçimi üzerinden bir şeyler söylenebilir. Sanki Çehov toplumsal hayatı da öyküdeki sinek gibi anlatıyor. Toprak ağası şöyle diyor örneğin: ‘Yazıyorlar, durmadan yazıyorlar kahrolasıcalar’. Düşünün yani bir sinekten rahatsız olur gibi bu adamdan rahatsız oluyor. Bunu öyle bir anlatmış ki bir sinek gibi o adam.
Çok az kendisinden söz edilmesine karşın odacı da önemli. Odacı oradaki kumpasın, şebekenin bir parçası. Her şeyi memur üzerinde toplamamız lazım. Organize bir eylem var orda. Bir devlet dairesinde belki de odacı trafiği yönetiyor. Gelen bilmezse bile odacı öğretiyor.

Rüşvet niye alınır? Ekonomik yetersizlikten dolayı mı? Müdürler rüşvet almıyor mu? Rüşvet almak kişilikle ilgili olabilir mi? Zenginin rüşvet almayacağını kim iddia edebilir? Yalnızca varlıklı kişiler rüşvet vermez. Bir yoksul da gerektiğinde bulup buluşturup rüşvet verebilir.