Kukla "Hamlet" Olduğunda*

Metaforu tersine çevirerek başlayalım. Hamlet’in “kukla” olması mümkün değil. Tiyatro sahnesinde vücut bulmuş en tedirgin, en çarpık ve belki de en güçlü kimlik olarak Hamlet, kuklayla temsil edilemez. Ancak kukla onunla temsil edilebilir. Kukla Hamlet olduğunda, içinde taşıdığı bütün diğer kimlikleriyle birlikte, temsiliyet denkleminin sonu gelmez oyununu bozarak Shakespeare’in dünyasını aydınlatabilir. İki kuvvetli gerekçeyle, hem Shakespeare’in yavan yorumlarının girdabından sakınmak için hem “kukla”nın temsile gelmezliğinden ötürü öne sürebiliriz bu savı. Kukla, insanın kendiyle kurduğu ilişkide öznelik problemini deneyimlemek için turnusol kağıdı işlevi görür.

Bu noktadan hareketle biraz daha cüretkâr davranarak şu da savlanabilir: Kuklanın karaktere bürünüşünde, Hamlet’in büyük ızdırabının yansıması bulunabilir. Modern dünyanın biçime gelişi olarak Hamlet, içinde kimliklerin eridiği dibi olmayan bir çukurdur. Ne kadar kazarsanız o kadar daha derini sizi bekler/ çağırır. Karakter olarak karşımıza çıkartılmış bu büyük kimlik bunalımı bütün modernitenin en trajik anıdır. Bu yüzden Hamlet durmaksızın karşımıza gelir. Her köşe başında bizi karşılar.

Ahşap Çerçeve Kukla Tiyatrosu’nun Talimhane Tiyatrosu’nda sahnelediği yeni Hamlet yorumu tümüyle bu olgu üzerine inşa edilmiş. 2001 yılında çalışmalarına başlayan Ahşap Çerçeve’nin kurucuları Çağrı Yılmaz ve Emre Tandoğan, bugüne dek, Türkiye’de ortaoyunu geleneğinin bir parçası olarak değerlendirilen kukla tiyatrosunu yeni bir biçimde ele almaya çalıştı. Daha önce yaptıkları “Notre Dame’ın Kamburu”, “Arafta”, “Romeo ve Juliette” gibi oyunlarla bu yolda önemli bir mesafeyi kateden Ahşap Çerçeve, “Hamlet” ile bu amaçlarına tam anlamıyla ulaşmış gibi görünüyor.

Kukla ve oyuncunun bir arada ele alındığındığı bu yorumda, oyundaki taraflar görünenin çok daha ötesinde çeşitleniyor. Emre Tandoğan, Hamlet’i birden çok karaktere bölerken, onu, kimi zaman yılan, kimi zaman kartal, kimi zaman örümcek ya da tilki, bazen de insan olarak karşımıza çıkartıyor. Bu yeni Hamlet yorumunda birçok kukla tekniği aynı anda bir arada kullanılıyor. Hamlet’in girdiği farklı kimlikler, metindeki olayların yarattığı farklı algısal süreçleri önceleyen bir karakter taşıyor. Hamlet, Hamlet’i o kişi yapan eylemlerden önce ve sonra yaratılmış “Hamlet”ler olarak sürekli parçalara ayrılıyor ve yeniden birleştiriliyor. Kukla insan birlikteliğiyle akan oyun, Hamlet’in oyun içinde kurguladığı oyunu gölge tiyatrosuyla ele almasıyla, izleyiciyi başka bir görsel etkiye taşıyor. Bu çoklu varoluş, oyunun bütünlüğünü bozmazken, Hamlet’in karakterinin şizofrenik yanını, bölünmüşlüğünü çok iyi anlatıyor. Siyah-beyaz, iyi-kötü dualizmleriyle ayrışmış basit ikilikler yerine, birbirinin içine geçmiş gri bölgelerden oluşan, arzunun ve erkin egemenliğinde sarmalanan kimliklenmeler ortaya saçılıyor.

Shakespeare’in, bütün tiyatrocular için, hatta bütün modern sanatlarla ilgilenenler için asıl önemi de böylece ortaya çıkmış oluyor. Rönesans’ın en şaşaalı döneminde antik metinlerden gerçek anlamda bir kopuşu simgeleyen Shakespeare’in oyunları, bir yandan cadılar üzerine efsanelerin dolaştığı ve onlar hakkında el kitaplarının hazırlandığı, bir yandan ise burjuva toplumsal düzeni içinde -Aydınlanma döneminde tam anlamıyla geliştirilecek olan- Hümanizma’nın temellerinin atıldığı bir dönemi simgeliyor.

Ahşap Çerçeve, bu yönüyle, Shakespeare’in bir trajedi yazarı olmaktan öte, aslında grotesk bir anlatımı sahnelediğini öne sürüyor. Çağrı Yılmaz’ın Arte Povera (Yoksul Sanat) anlayışıyla biçimlendirdiği, kültürel ağırlıklarından sıyrılmış kuklaları, “İnsan bedeninin çöktüğü yerde butoh başlar” mottosuyla birleşince oyuncuyu değil, kuklayı ön plana çıkartan etkileyici bir performansa dönüşüyor. Oyunun final sahnesi ise Hamlet oyunları içinde adından çok söz ettirebilecek, burada ele almamızda bir sakınca olmadığını düşündüğüm, güçlü bir yorumla sonlanıyor: “Bir ihtimalin bir başka ihtimal karşısındaki varlığını, o ihtimalin sahiplerinden başka kim bilebilir ki?”

---
*Yazı, ilk olarak, TEB Oyun dergisinin Bahar 2011 tarihli 9. sayısında yayımlanmıştır.