Henry James Ziyarette

Neredeyse bu bir yılın yarısı demek. 1875'te İngiltere'ye yerleştiğine göre, bu yemek davetleri aynı zamanda İngiliz sosyetesinin ona gösterdiği büyük bir ilginin de ifadesi. Yüz kırk gün, akşam gideceği yemeklerde ne giyeceğini, ne konuşacağını, kimin yanına oturacağını düşünmüş. Henry James gibi birisi söz konusu olduğunda, iki saatlik akşam yemeği diyerek geçiştirilemez bu. Çünkü o giyimi, insanın dış görünüşünü aşırı derecede önemseyen birisidir. Glifton Fadiman; Washington Meydanı’nın önsözünde, James’in romanlarının bir çoğunu, bir dostun, belki de bir sofra başında, rastgele değinip geçiverdiği rastlantısal bir söz veya olaydan esinlendiğini belirtiyor. Bu çoğumuza fazla gibi görünecek yemek davetlerinin, bir laboratuar, bir gözlem alanı gibi düşünmemiz gerekir sanırım. Gürültülü, çatal, kaşık, bıçak sesleri arasında, cümle, sözcük avına çıkan bir kulak. Hem de her türlüsünü değil, edebi dili bilen, o dil konusunda duyarlı, ilkeleri olan seçici bir kulak. Belki de yemek tabağının, çatalının, yarısı dolu şarap kadehinin yanında, küçücük, kolay dikkati çekmeyen bir not defteriyle, dikkat çekmeyen bir kalem bulunduruyordu. Belki, arada bir, kıyısına, sayfasının bir yerlerine bir parça yemek sosu, şişeden dökülürken bir damla şarabın dökülüp, mavimsi, mor bir iz bıraktığı defterine, kimseye belli etmemeye çalışarak, utangaç bir acelecilikle uzun, edebi cümleler kurmayı evdeki geniş zamanlara bırakıp, kısa, kesik sözcükler karalıyordu.

50 yıldan daha uzun süren yazarlık yaşamının ardında, 100 kısa öykü, ikisi bitirilememiş 23 roman, pek de başarılı bulunmayan 12 oyun, derlendiğinde 10 ciltten fazla tutacak edebiyat eleştirisi, 7 gezi kitabı, 3 özyaşam öyküsü, 2 yaşam öyküsü ve edebi değeri olan 15 binden fazla mektup bıraktı.

Hayatı boyunca yer yer abartıya kaçmış, kusursuz kullanılan bir dilin peşindedir o. Yazarken bunu tavizsiz izlemesinin yanında, dilde yakaladığı üst kullanımı günlük yaşamında da kullandığı söyleniyor. Mektuplarında, yemek davetlerinde, dost sohbetlerinde konuşurken seçtiği sözcüklerin edebi dizilimi, konularına ayrıntı zenginlikleri katma çabası, anlattığının hakikate yatkınlığı, kelime vurguları, tamamen ona özgü abartıya, cümleleri uzatmaya, bitmeyecek duygusu veren bir konuşmaya doğru evrilmesine neden olmuştur. Bir konuşma onun için beyninin tüm katılımı ve anlatım mükemmelliğinin bileşimiyle oluşturulmalıydı. Bütün bunlar da zaman zaman onun sohbetlerinin, sıradan yemek topluluklarında, dostlar arasında sıkıcı bulunmasına yol açıyordu muhtemelen.

Dil kullanımındaki özen nedeniyle, onun küfür ettiğini hiç kimsenin duymadığı söylenir. Bununla ilgili anlatılan bir söylenti var; Ölüm döşeğinde, kendinde değilken, etrafında doktoru, hizmetçiler, yakınları çaresizlikle koşuşturup dururken, nasılsa, bu acılı anların birinde, küfür ettiği duyuluyor. Bu duydukları herkesi şaşırtır tabi ki. Ailenin ileri gelenleri, hemen hizmetkarları toplayarak, bu duydukları küfürleri unutmalarını, ve kimseye anlatmamalarını sıkı sıkıya tembihlerler.

Yakınlarının onu nezaket gereği de olsa, dinlerken ne sıkıntılar yaşadıklarını düşünmeden edemiyorum.

James’in, abartılı, sorunlu olduğunu düşündüğüm bir; kişiyi giyimiyle değerlendirme takıntısından da söz ediliyor kitapta. Flaubert’ten, günlük çalışma giysisiyle, şair ve ressam Rosetti’den, rengarenk boyalı, ona göre pis bir resim önlüğüyle kendisini karşıladıkları için nefret ederken, Turgenyev’i bir prense yakışan edası ve giyimiyle yüceltip, saygı duyulan kişiler arasına katmakta bir sakınca görmüyor. Bu yaklaşımı, ondaki aşırı burjuva yaşamı kalıplarını ne kadar fazla önemsediğini, bunları bir takıntı, hastalık derecesinde yerine getirmeye çalıştığını düşündürtüyor bana.