Haikuda Başlığa Neden Karşıyım?

Barış, artık forum arşivlerine karışmış olan bir haikumu "başlığı olmadığı için" bulamadığından yakınınca haikuya başlık vermeye karşı olduğumu söylemiştim. Benim gibi haiku hakkında sınırlı bilgiye sahip birisinin haiku hakkında böyle gözüpek laflar etmesinin kulağa o kadar da hoş gelmeyebileceğinin farkında olarak bu düşüncemin nedenlerini açıklamaya çalışayım.

Haikunun ne olduğunu tanımlamaya çalışacak bir kişinin işe ilk önce biçimden başlaması beni şaşırtmazdı: "5+7+5 düzeninde 17 heceyle söylenen şiir/öykü" gibi meselâ. Çünkü, bütün başka çağrışımlarına ve zenginliğine karşın haikuyu bu denli etkili bir söyleme biçimi kılan şey kolayca küçümsenebilecek boyutları. Haikunun bir başlığı olmasına yönelik ilk itirazımın kaynağı da boyutlarıyla ilgili bu sınırlamalar. Haikuya bir de başlık koymak, söyleyene ek bir hareket alanı sağlıyor. Haikunun içinde söyleyemediğini başlıkla eklemek ya da haikuyla tamamına erdiremediğini başlıkla güçlendimek imkânı sağlıyor. Barış'ın Kavak haikusuna bakalım.

Başlık konusunda bir sınırlamamız olmadığını hatırlayarak haikunun başlığı üzerinde -yazarının da izniyle- oynamaya başlayalım.

Her seferinde başka bir haiku okuduğunuzu, bu haikuların her birinin benzer olsa da birbirinden farklı çağrışımlara kapı araladığını düşünmüyor musunuz? Üstelik bunu yalnızca haikunun başlığını değiştirerek sağladık.

Haikuda başlığa karşı olmamın ikinci nedeni de birincisine benziyor. Haikuyu hep bir çağrışım yumağı olarak okuduğum için başlığın haiku üzerinde kurduğu hakimiyetten pek hoşlanmıyorum. Yine bir örnek üzerinden gitmekte yarar olabilir. Barış'ın Kavak haikusuna "bir dizeyle akraba" olan benim haikuma bakalım.

Haikunun merkezinde hem mezarlıktan geçenin hem de ıslık çalanın kim olduğu konusundaki belirsizlikler yer alıyor. Mezarlıktan geçen haikuyu söyleyen midir, haikuyu söylerken bir yandan da ıslık mı çalmaktadır, yoksa yazar mezarlıktan geçerken rüzgârın sesi mi ıslık çalmaktadır, yahut rüzgârın sesi mezarlıktan geçerken haikucu mu ıslık çalmaktadır? Bu sorulara yenileri eklenebilir: mezarlıktan geçen rüzgâr mıdır, yoksa rüzgârın sesi midir (başka bir deyişle, haikuyu söyleyen rüzgârı görmekte midir, yoksa karanlık yüzünden sadece sesini mi duymaktadır?).

Uzatmayayım. Neticede haikunun anlamını okurun sorduğu bu ve benzeri sorular belirleyecktir. Okur, haikunun şu ya da bu çağrışımını diğerlerine tercih edecektir. Başlık, ister istemez, haikunun davet ettiği bu sorular üzerinde bir tahakküm kuracaktır. Buyurun size aynı haikunun başlıklı birkaç varyantı:

Haikuya biri başlık koyacaksa, onun haikunun yazarı değil de okuru olması gerektiğini söyleyebilirim belki. Hattâ şöyle bir şey bile geliyor aklıma: haikucu 17 hecesini kotarsın, sonra haikusunu haikuluğa atıp okurlardan haikusu için başlık bulmasını talep etsin. Her okur, haikunun kendindeki çağrışımına uygun bir başlık üretmeye çalışsın. Ortaya çok ilginç, zengin ve verimli bir çalışma çıkacağını düşünüyorum.