Gramofon Avrat

Re: Gramafon Avrat

Ben asıl hikâyeyi burada buldum.

İki kelam etmek şöyle dursun göz göze bile gelmeyen, sadece işlerini yapmak için yolculuk edip biri sırtı dönük at sürerken, öteki arkada oturan iki insan arasında kurulan ama ne zaman nasıl kurulduğu bilinemez bağ.
Aşk da diyebiliriz buna muhakkak. Bu insanlar toplumun değer yargılarına ters bir yaşam sürerken pek çok insanın yapamayacağı fedakârlıkları yapıyorlar. Bunu pisliğin içinde kirlenmeden durmayı başaran insanların ruh zenginliği diye mi tanımlamalı.
Arabacı, kendisini imdada çağıran kadına, orada karşılaşacağı tehlikenin ne olduğunu bilerek, hiç tereddütsüz yardıma koşuyor. Beriki

Gramofon Avrat, arabacının gözünü kırpmadan tehlikeye atılmasında değil. Zira,

diyenleri eksik değil.
“Aralarında bir iki kelime bile konuşmadıkları halde kendi uğruna hiç düşünmeden adam vurması” da olamaz onu herkesten ayrı kılan. Çünkü kavgalarda birileri yaralanıp ölüyorsa Gramofon Avrat için yaralayıp öldüren birileri de olmalı. Kavga eden ve kavgada yaralanıp ölenler, yaralayıp öldürenler Gramofon Avrat için yapmıyorlar bunu. Kendileri için yapıyorlar, piyasanın en güzel, en kıvrak kadınına sahip olmak, nam salmak, arzularını tatmin etmek... Arabacı bu nedenle farklı Gramofon Avrat için. Arabacı kendisi için değil, Gramofon Avrat için gözünü kırpmadan kapıyı omuzlayıp içeri girerken kadını kendisinin kılmak için yapmıyor bunu. Kadın da bu nedenle vücudunu satıp artık yalnız onu besleyebilmek için çalışıyor. İçten, sahiden seven iki insanı anlatıyor Ali, muhteşem öyküleyişiyle.

---

Re: Gramafon Avrat

Öykünün başlığı "Gramafon Avrat" ama öyküde "Gramofon Avrat" geçiyor. Doğrusu "gramofon" olmalı. Bu tutarsızlık öykünün orijinalinde de var mı yoksa gözden kaçmış bir hata mı?

Elif iki kişi arasındaki ilişkiyi güzel açıklamış. Fiziksel olmayan bir aşkı tanımlayıp yüceltiyor S. Ali. Biraz orta çağların şövalye hikâyelerini ya da Divân edebiyatının kavramsal aşklarını hatırlatan bir "aşk" hikâyesi. Bu "aşk"ın merkezinde de "güven" duygusu olduğunu hissediyorum. Gramofon Avrat'ın Murat hastalanınca başkasının arabasına binmemesi de bundan olmalı. Ama Murat'ın neden Gramofon Avrat'a tutulduğunu, kendini onun için böyle bir tehlikeye attığını bu "yüce" aşk ülküsünden başka türlü açıklayamıyorum. Tıpkı "Değirmen"de olduğu gibi bu aşkın nereden kaynaklandığını bulup çıkarmak pek kolay değil. En azından işin bir tarafı hep anlaşılmaz kalıyor. "Değirmen"de Atmaca'nın kızda ne bulduğu anlaşılmıyordui burada da arabacının Gramofon Avrat'a neden tutkun olduğu. Belki de Murat yalnızca Gramofon Avrat'ı korumayı görevi bildiği için, onu (kendisine adıyla sesleyip aman dileyen bir kadını) öyle müşkül durumda bırakıp gitmeyi "efe"liğine sığdıramadığı için yardımına koştu Gramofon Avrat'ın; o da bundan dolayı bir gönül borcu duydu Murat'a. Belki de Murat aşık değildi Gramofon Avrat'a?

---

Re: Gramofon Avrat

Öyküde "birinin Efesi olmak" gibi bir deyim var. Yani "Efe" sözcüğünün pek alışık olmadığımız bir yan anlamda kullanıldığını görüyoruz. Biraz daha açacak olursak; "Efe" bizim Ege bölgesinde temel anlamıyla "delikanlı"ya karşılık gelen bir kavramdır. Akla gelen ikinci anlamı ise (yan anlam) "Efelenmek"le vücut bulduğu gibi "Külhanbeyi tavırlar içinde olmak, Kabadayı olmak" anlamındadır. Ama bir hayat kadının koruyucusu kollayıcısı olmak anlamını ben bilmiyordum. Bu anlamını da bu öyküyle öğrenmiş olduk.

Ayrıca "Efe" Van Erciş ve Erzurum'da baba anlamında; Tokat civarında işsiz,güçsüz anlamında; Bodrum, Muğla ağzında Ağabey anlamında; Batı Anadolu'da gelinlerin kayınları için söylediği bir hitap olarak da kullanılıyormuş.*

*Kaynak: TDK, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

---

Re: Gramofon Avrat

Erol Toy romanlarına dayanarak söyleyebilirim ki burada "efesi olmak" deyimi "erkek arkadaşı", "belalısı" anlamında kullanılmış. Fakat yine Erol Toy romanlarında, dediğiniz gibi kayın baba ve kayın birader anlamlarında da kullanılıyor. İlyas efem gibi.

---

Re: Gramofon Avrat

Sanki bu öyküde, Gramafon Avrat'ın "Efe"si onu müşterisine dahi götüren, bu durumunu bilen ve kabullenen birisi... Öyle değil mi?

---

Re: Gramofon Avrat

Bu öyküyle bir kez daha Sabahattin Ali'nin çevresinde görüp duyduklarını öykü aracılığıyla insanlarla nasıl paylaştığına şahit oldum. Konya civarında gelenek haline gelmiş olan "oturak alemleri" hakkında hiç bir fikrim yoktu. Biraz internette bakındım ve bulduklarım konusunda oldukça şaşırdım. Anladığım kadarıyla oturak alemleri iki türlü oluyor. Birinde bir grup erkek bir araya geliyor türkü çalıp söylüyorlar ve kaşık oyunu oynuyorlar. Diğerinde ise bu gecede kadınlar da oluyor ve onlar da erkeklerle beraber oynuyor. Kadınlı olan gecelerde içki içiliyor. Sadece erkeklerin katıldığı oturak alemleri ise içkili ya da içkisiz olabiliyor. Bu buluşmalara Barana geceleri de deniyor olabilir. Belki de Barana geceleri ile oturak alemleri arasında belirli bir fark vardır ancak ben olayı tam çözemedim.

"Gramofon Avrat" öyküsünü ve aynı adlı filmi daha iyi değerlendirebilmek için şöyle bir bakayım ne imiş oturak alemi diye giriştiğim iş, yöresel özelliklerin toplumun sosyal yaşantısını nasıl da şekillendirdiğini daha iyi anlayabilme yolunda da olanak sağladı.

Oyun oynama konusunda marifetli olmanın nasıl da bu kadar önemli olabildiğini yaşlı-genç, zayıf-şişman bir yığın adamın ellerine aldıkları kaşıklarla neredeyse ibadet eder gibi oynadıklarını gördüğümde ancak anlayabildim.

Kadınsız oturak alemleri için buraya, kadınlı olanlar için buraya bakılabilir.

---

Re: Gramofon Avrat

Açıkcası "oturak alemi" nedir diye araştırırken günümüzde hala canlı olan ve bu kadar yaygın olarak var olan bir kültürle karşılaşacağımın ben de farkında değildim.

---

Re: Gramofon Avrat

Yazılanları okuyunca son derece kötü niyetli olduğumu düşündüm.
Nurten Aksakal'dan alıntı:

Böyle bir geleneğin var olduğunu bilmiyordum yani durup dururken, ortada kutlanacak bir şey(düğün, nişan vs.) yokken toplanıp kadın ya da erkekleri oynatmak gibi bir geleneğin var olduğunu; ama sanırım öyküde söz edilen oturak alemleriyle bu gelenek arasında şöyle bir ayrım var. Gönülllük üzerinden yapılmıyor bu iş parayla yapılıyor ama mesela bir abdalın bir köye davet edilip sanatını icraa ettikten sonra para alması gibi de değil. Arada asıl kazanan başka biri var. Böyle olunca ben bunun bir gelenek değil bir tür ticaret olduğunu düşünmeden edemedim. Öykünin girişinde şöyle diyor:

Ali'nin, oturak alemlerine giden geçkin bir kadının başına gelenleri anlattığı başka bir öyküsü var. Şimdi bakındım kitaba ama bulamadım. Orada çok daha çarpıcı vermiş Ali, bu alemlerde oynayan kadınların vahim durumunu.
Belki de, günümüzdeki pavyonlara eş değerde bir eğlence biçimi bu. Buna da bir gelenek diyebilir miyiz bilmiyorum ama Barış'ın sözünü ettiği, dans eden kadınların ayaklarına bakan delikanlılar sergilenen dansa, sanata, estetiğe düşkünlüklerinden değil de bakacak daha güzel bir şey bulamadıkları için ayaklara bakıyorlar gibi geliyor bana, Nurten Öztürk ne düşünür bilmiyorum lâkin ben böyle düşünüyorum.

---

Re: Gramofon Avrat

Değirmen'le bu öykü arasında benzerlikler var. İlişkiler hep konuşulmadan, uzaktan yaşanıyor. İkisinde de yetenekli, herkesin hayran olduğu kişi, çok daha iyilerini elde edebilecekken; silik birine aşık oluyor. İkili arasındaki aşkta fedakarlık ön plana çıkıyor.
Değirmen'de seven kişi erkekti, bunda ise kadın. Öykünün 1935'te yazıldığı göz önüne alınacak olursa, ilişkide ilk adımı atan kişinin kadın tarafı olması tuhaf değil mi? Kadının hapisteki erkeğe bakabilmesi filan, sanki bir yerde kadınla erkeği eşitlemek istemiş gibi. Bu öyküde kadın karakter en az erkek kadar güçlü duruyor bana kalırsa.

Nedense Murat bende kendi halinde yaşayan, çekingen ve zayıf bir kişiymiş gibi bir izlenim bıraktı.

---