Fernando Pessoa - Huzursuzluğun Kitabı

İlk bakışta, Saramago gibi bir komünistin Pessoa okumalarını, Pessoa'nın tüm hayali benlikleri arasında, yaşam mücadelesi içindeki insanların yaşamlarına en uzak olanına, Ricardo Reis'e odaklaması ilginç gözükebilir. Pessoa'ya göre Reis, 1910 yılında, cumhuriyetin ilanından sonra kraliyetçi görüşleri nedeniyle Portekiz'i terk edip Brezilya'ya yerleşmiş bir gelenekçidir.

Saramago'nun anlatımı, yoğun metinlerarası anlamlar taşıyor. Fernando Pessoa'nın sürekli olarak kendini göstermesi, Portekiz'in milli şairi Luis de Camões'e, Pessoa'ya ve James Joyce'a yönelik çağrışımlar yer alıyor. Saramago'nun metninin üzerinde dolaşan bir diğer ruh ise Portekiz asıllı bir Arjantinli olan Jorge Luis Borges'inki. Ricardo Reis Lizbon'a, Buenos Aires'ten yola çıkmış olan bir gemiyle ulaşır ve roman boyunca geminin kütüphanesinden aldığı ve geri vermeyi unuttuğu, İrlandalı yazar Herbert Quain'in İngilizce romanı 'The God of the Labyrinth'i okumaya çalışır, bir türlü başaramasa da. Kitap da yazarı da hayal ürünüdür, fakat daha önce, Borges, 'Herbert Quain'in Yapıtlarının İncelenmesi' diye, 'The God of the Labyrinth'i de içeren alaycı bir 'eleştirel yazı' kaleme almıştır. Aynı metinde, Borges, bir hayal ürünü olan Quain'in, 'Las ruinas circulares' isimli hikayesinin yazarı olduğunu iddia eder. Bu hikayede Borges, bir başkasının rüyasında var olan birinden başka bir şey olmadığını fark eden bir adamı anlatır; tıpkı, Fernando Pessoa'nın hayalinin bir ürünü olan Ricardo Reis gibi. Böylece, Saramago romanını, aynı anda, hem klasik hem modernist, hem Portekizli hem uluslararası bir edebi geleneğe oturtur.