Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

21 Eyl 2008

eren

Turkce'nin en cok bilinen hatali kullanimi baglac olan "de"nin ayri yazilmasinda karsimiza cikiyor. Kurali dogru uygulamayi bilenlerin bunu onemsemeyen ya da bilmeyenlere karsi tepkisi buyuktur. Kendimden biliyorum; eger okudugum bir metinde bu turden hatalar yapilirsa (bir digeri de soru eki mi'dir) o metnin ciddiyeti hayli hasar gorur. Bu turden kucuk kurallara dikkat etmemek yaziklarinizin sayginligini yitirmesine, insanlarin, kullanmaya calistiginiz dile bile hakim degilken sozunu ettiginiz sey konusunda bilgi sahibi oldugunuzdan suphelenmesine neden olacaktir. Bu nedenle bu kucuk kurali ogrenmek icin 5 dakikanizi ayirmaniz yeterli.

Peki ilk okuldan beri hep "dahi anlamina gelen de ayri yazilir" diye tekrarlayip durdugumuz kurali neden hala dogru duzgun uygulamayi basaramiyoruz? Nedeni basit: bu tekrarlayip durdugumuz sey kurali o kadar da iyi anlatmiyor da ondan. De'nin tam olarak "dahi" anlamina gelmedigi halde ayri yazildigi durumlar da var. Bu nedenle her seferinde bu kontrolu yapmaya calisan biri bile zaman zaman hataya dusecektir. Kurali aciklamaya calisan bu cumleye ne gibi alternatifler uretebilecegimize bakalim...

Yontem I

Benim yillardir uyguladigim kurallardan biri sudur: "de" kelimeye birlestirildiginde olusan yeni sozcuk "Nerede?" ya da "Ne zaman?" sorularina yanit vermiyorsa ayri yazilacaktir.

Ornek:

"Bende gelecegim."

Soru: Nerede gelecegim? Cevap: Bende gelecegim.

Soru: Ne zaman gelecegim? Cevap: Bende gelecegim.

Cumleden almamiz gereken anlami vermedigi acik, degil mi? Dogrusu: "Ben de gelecegim."

"Deniz evde kaldi."

Nerede kaldi? Evde kaldi.

Anlamli mi? Evet.

"De" eklendigi kelimeye bir yer ya da zaman anlami katiyorsa bitisik, bu anlamlari katmiyorsa ayri yazilmalidir.

Yontem II

Bir baska kontrol yontemi "de"yi cumleden cikartip cumlenin hala anlamli olup olmadigina bakmak olabilir.

Ornek:

"Ben de gelecegim."

"De"yi cikartalim: "Ben gelecegim." Cumle hala anlamli. Eski anlamini tam anlamiyla vermiyor, ama hala anlamli bir cumle.

"Deniz evde kaldi."

"De"yi cikartalim: "Deniz ev kaldi." Cumle anlamini kaybetti. Demek ki buradaki "de"yi kelimeye bitisik yazmamiz gerekiyormus.

Meslegim Turkce'yle ugrasmayi gerektirmiyor, dolayisiyla yukarida onerdigim yontemler en verimli yontemler olmayabilir ya da bazi marjinal durumlari disarida birakiyor olabilir, ancak bu -hatali olma ihtimali olan- yontemler bile dogru kullanim icin bir kapi araliyor. Sorun biraz daha ozenli davranmayi aliskanlik haline getirmekte. Google'da "bencede" ve "bence de" icin arama yaptim. "bencede" 965 bin sonuc getirirken, "bence de" 550 bin sonuc getirdi. Yani yanlis kullanim orani %64.

Nerede? Bencede!

Not: Baska yontem onerisi olanlar ya da benim onerdiklerimde hata gorenler lutfen sessiz kalmasinlar. Bu yanlis kullanima karsi hep birlikte mucadele edelim. Metinlerden aldigimiz lezzetin salt bu yanlis kullanim yuzunden azalmasina izin vermeyelim. Tabii bir de baglac olan "ki"ler var.

Kategori:

Çay Ocağı

Yeni başlayanlar için "de,mi,ki"...

Belki okuyanlar "hadi be, sende" diyecektir ama yine de eren'i kırmayacağım. Öğrencilerime verdiğim çalışma kağıdından:

“mi”nin kullanıldığı yerler ve yazımı

Konu özeti: “mi” cümlede üç görevde kullanılır.
1- Zaman anlamı verir.
ÖR: Yağmur yağdı mı ortalık güzel kokar. (Yağmur yağdığı zaman ortalık güzel kokar.)
2- Pekiştirme anlamı verir.
ÖR: Güzel mi güzel bir çanta aldım. (Güzel değil, çok güzel bir çanta aldım.)
3- Soru anlamı verir.
ÖR: Bu gün yazılımız var mı?
YAZIMI: Tüm “mi”ler sözcükten ayrı yazılır

“de”nin görevleri ve yazımı

Konu özeti: “de” cümlede iki şekilde kullanılır.
1- Bağlaç olan “de”: Sözcükten ayrı yazılır. Bağlaç olan “de”, “da” biçiminde kullanılabilir. Ama asla ta, te biçiminde yazılamaz. Cümle içinde üzerini kapattığımızda, yani “de”yi cümleden çıkardığımızda anlam bozulmuyorsa bağlaç görevinde kullanılmıştır.
ÖR: Ben de sizinle geleceğim. (Ben sizinle geleceğim.) “de”yi çıkardığımızda anlam bozulmadı.
2- İsmin hal eki olan “de”: Sözcüğe bitişik yazılır. Ek olan “de”, da, te, ta biçiminde kullanılabilir. Cümleden çıkardığımızda anlam bozulur.
ÖR: Senin istediğin kitap bende var. (Senin istediğin kitap ben var.) Çıkardığımızda anlam bozuldu.

“ki”lerin kullanıldığı yerler ve yazımı

Konu özeti: “ki”ler üç görevde kullanılır.
1- Sıfat yapan “ki”: Geldiği sözcüğü sıfat yapar. Bitişik yazılır. Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur.
ÖR: Bahçedeki çocuklar. (Hangi çocuklar? Cevap: Bahçedeki. İsmi niteliyor. (Bahçe çocuklar)
Çıkarıldığında anlam bozuluyor.
2- Zamir olan “ki”: İsmin yerine kullanılır. Çıkarıldığında anlam bozulur. Cümleye bitişik yazılır.
ÖR: Aylin’inki çok güzel. (Aylin’in çantası, kalemi, elbisesi gibi isimlerin yerini tutar.) Aylin’in çok güzel. (Anlam bozuluyor.)
3- Bağlaç olan “ki”: Ayrı yazılır. Çıkarıldığında anlam bozulmaz.
ÖR: Bu kadın ki kocasının her şeyine katlanmıştır. (Bu kadın, kocasının her şeyine katlanmıştır.)

Cihan Başbuğ tarafından Eyl 21st, 2008 günü 11:59 sularında gönderildi.

Re: Yeni başlayanlar için "de,mi,ki"...

Cihan Başbuğ dedi ki:

"hadi be, sende"

Nerede? Kimde? Ne zaman?

eren tarafından Eyl 21st, 2008 günü 12:01 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

amaç okuyanların "hadi be, sen de" demesi

Cihan Başbuğ tarafından Eyl 21st, 2008 günü 12:05 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

Cihan Başbuğ dedi ki:

amaç okuyanların "hadi be, sen de" demesi

Cihan'a paylaştığı notlar için teşekkürler. Sadece "de" için değil, "mi" ve "ki" için de bir kılavuzumuz var artık. Alkış

Okuyanların "hadi be sen de" demeyeceğini umuyorum.

eren tarafından Eyl 21st, 2008 günü 12:12 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

Önceden "hadi be sende" diyenlerin artık "hadi be sen de" demesi; "bu da bilgimiki?" diyenlerin "bu da bilgi mi ki?" demesi tercihimdir eren...

Cihan Başbuğ tarafından Eyl 21st, 2008 günü 16:33 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

bunlara "ya da " yı da ekleyebiliriz değil mi?

Ben şimdiden daha önceden de mutemelle yapmış olduğum imla hataları için kendi adıma özür dilerim. :roll:

soru: eğer ben ilk cümleyi;" elbette bir de 'ya da' var değil mi?" diye kursaydım, burada ki bir de ayrı mı yazılacaktı?

nurten aksakal tarafından Eyl 21st, 2008 günü 20:57 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

Evet "bir de ..." şeklindeki yazında "de" ayrı olacaktı...
"Benim de hayallerim vardı" - de ayrıdır.
"Hayallerimde sen varsın." - de bitişiktir.
En kestirme ve "hap" bilgiyle: Bitişik olan "de" yi tümceden çıkaramayız,anlam bozulur.

Cihan Başbuğ tarafından Eyl 22nd, 2008 günü 9:38 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

cihan yazdı;
Evet "bir de ..." şeklindeki yazında "de" ayrı olacaktı...
"Benim de hayallerim vardı" - de ayrıdır.
"Hayallerimde sen varsın." - de bitişiktir.
En kestirme ve "hap" bilgiyle: Bitişik olan "de" yi tümceden çıkaramayız,anlam bozulur.

Ben mesajımda zaten, biraz iç güdüsel olarak, ayrı yazmıştım. Ancak sanırım bu cümlede; ilk okuldan beri "ayrı yazılacak de cümleden atıldığında anlamı bozmaz" tavsiyesi pek işeme yaramadığı için "ben doğru mu yazmışım?" diye sormuştum.

"bir de 'ya da' var değil mi?" cümlesinde ki "de" cümleden atıldığında anlamı bozmuyor mu?
bir 'ya da' var değil mi? Confused

nurten aksakal tarafından Eyl 22nd, 2008 günü 22:05 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

nurten aksakal dedi ki:

""
cihan yazdı;
Evet "bir de ..." şeklindeki yazında "de" ayrı olacaktı...
"Benim de hayallerim vardı" - de ayrıdır.
"Hayallerimde sen varsın." - de bitişiktir.
En kestirme ve "hap" bilgiyle: Bitişik olan "de" yi tümceden çıkaramayız,anlam bozulur.

Ben mesajımda zaten, biraz iç güdüsel olarak, ayrı yazmıştım. Ancak sanırım bu cümlede; ilk okuldan beri "ayrı yazılacak de cümleden atıldığında anlamı bozmaz" tavsiyesi pek işeme yaramadığı için "ben doğru mu yazmışım?" diye sormuştum.

"bir de 'ya da' var değil mi?" cümlesinde ki "de" cümleden atıldığında anlamı bozmuyor mu?
bir 'ya da' var değil mi?

Evet aslinda, ben de dilimizde bu kadar unlu bir hatanin varligini yontemlerin verimsizligine bagliyorum. Belki soyle ifade edilebilir: Her iki durumda da anlam bozulur, cumle artik ayni anlami vermez; ancak birinde ortada hala anlamli bir cumle varken (anlami ilk cumleyle ayni olmasa da) digerinde ortaya anlamsiz bir cumle cikar.

"bir de 'ya da' var değil mi?" Baska seyler var, ama bir de "ya da" var.
"bir 'ya da' var değil mi?" Bir "ya da" var. Baska seylere iliskin hicbir anlam sezdirmiyor bu cumle.

Aslinda bu ornek biraz karmasik duruyor. Belki soyle baska bir ornekle destekleyebiliriz:
"O aksam Kemal'le de bulustuk." O aksam baskalariyla bulustuk, baska seyler yaptik, ama o aksam Kemal'le de bulustuk. O aksam yaptigimiz seylerden biri de Kemal'le bulusmakti.
"O aksam Kemal'le bulustuk." O aksam yapilan baska seylerie iliskin hicbir sey sezdirmiyor. Yapilan tek sey (ya da en onemli sey) Kemal'le bulusmakmis gibi bir anlam veriyor.

Hasili kelam, anlam degisiyor. Ama elimizdeki cumle hala bir anlami olan kuralli bir cumle.

"Sabahtan beri evde oturuyorum"
"Sabahtan beri ev oturuyorum" Bu dupeduz bozuk bir cumle. "Ev oturmak" diye bir sey yoktur.

Belki ayrimi bu sekilde ifade etmek isimizi daha da kolaylastiracak.

eren tarafından Eyl 22nd, 2008 günü 22:58 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

"bir de 'ya da' var değil mi?" Baska seyler var, ama bir de "ya da" var.
"bir 'ya da' var değil mi?" Bir "ya da" var. Baska seylere iliskin hicbir anlam sezdirmiyor bu cumle.

Aslinda bu ornek biraz karmasik duruyor.

Ben de tam bunu anlatmak istemiştim. O hep kolaylıkla kullandığımız yöntemin işe yaramadığı yukarıda ki örnekte dayanağımız ne olmalı? Ve bu gibi, cümleden atarak yokluğuyla anlamsızlık yaratan ama buna rağmen "de" nin ayrı yazılması gereken başka örnekler aklınıza geliyor mu ?

nurten aksakal tarafından Eyl 23rd, 2008 günü 0:08 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

nurten aksakal dedi ki:

""
"bir de 'ya da' var değil mi?" Baska seyler var, ama bir de "ya da" var.
"bir 'ya da' var değil mi?" Bir "ya da" var. Baska seylere iliskin hicbir anlam sezdirmiyor bu cumle.

Aslinda bu ornek biraz karmasik duruyor.

Ben de tam bunu anlatmak istemiştim. O hep kolaylıkla kullandığımız yöntemin işe yaramadığı yukarıda ki örnekte dayanağımız ne olmalı? Ve bu gibi, cümleden atarak yokluğuyla anlamsızlık yaratan ama buna rağmen "de" nin ayrı yazılması gereken başka örnekler aklınıza geliyor mu ?

Aslinda ben yokluguyla anlamsizlik yarattigini soylemeye calismamiztim. Anlamin degistigini orneklemeye calismistim. Yukaridaki ornekte ozneyi degistirince biraz daha anlasilir oluyor:

"Bir de Ilhan Irem var."
"Bir Ilhan Irem var." ("Tamam var da bize ne?", "Eee, ne olmus varsa?" gibi bir soru gelesi geliyor insanin boyle bir cumle karsisinda. Biraz da o nedenle yukaridaki orneklerde anlam ortadan kalkmis gibi gorunuyor. Oysa hala bir anlam var.)

Iki cumlenin anlami farkli, ama ikincisi hala anlamli. Ama ozne "ya da" oldugu zaman bu anlam yeterince ortaya cikamiyor, nedeni de cumlenin cok kisa olmasi. O nedenle nerede, ne zaman, kimde gibi sorulari sormaya calisarak kullandigimiz "de"nin hangisi oldugunu anlamaya calisabiliriz belki.

eren tarafından Eyl 23rd, 2008 günü 0:39 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

baglac olan de cumleden cıkarıldıgında anlam bozulmaz;ama anlamda daralma meydana gelır dıyoruz.sen de gel,derken baskaları da cagırılmıstır.sen gel,derken yalnız senı cagırıyorum.cogu zaman daralmadan kastın ne oldugu anlasılmıyor.cok zorlandıgımda verdıgım baska bır yontem baglac olan de yanına baska bır ek alamaz.baglac olan de ye ıkıncı de yı getırın kabul etmeyecektır.
sen de gel-----sen de de gel olmaz.
evde kaldım----evde de kaldım.oluyor,demek kı ilk de ek olan de dır.
babam da kızdı----babam da da kızdı olmaz.
anahtar babamda yoktu---anahtar babamda da yoktu.ilk de ek olan de
baglac olan kı ıcın de sunu deneyebılırsınız:ler cogul ekını getırın kabul etmeyecektır.
sen kı benım en ıyı arkadaşımdın-----sen kıler olamaz,baglaç
evdekı hesap------------------------------evdekıler olur,ektır bıtısık yazılır.
SANKI,OYSAKI,MADEMKI,BELKI,HALBUKI,CUNKU de bulunan kı ler de baglactır kalıplasmıs oldugundan bıtısık yazılır(SOM BAHCE )

tülay filtekin tarafından Eki 6th, 2008 günü 23:32 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

az once kıtap okuyordum kı okumayı bırakıp yıne cok sık hatalı yazılan bır sozcugu sızınle paylasmak ıstedım.bunu hıcbır yerde hıcbır yazıda doğru kullanımda gormesek de "ŞEY" tek başına anlamı olan bır sozcuktur ve Farsçada eşyanın çogulu demektır.(gerçı benım hocam şey sozcugu için eşek sozcuktur yuku coktur,bırcok anlam yuklenır derdı.)Yazımına gelınce "ŞEY "hıcbır sozcukle bıtışik yazılmaz.
BİR ŞEY
HIÇBIR ŞEY
HERHANGI BIR ŞEY
Şu an ORHAN PAMUK'un "MASUMIYET MÜZESI"ni okuyorum.o kadar cok dıl yanlısı yazım yanlısı var kı nobel odullu bır yazarın bunlara daha cok dıkkat etmesı gerktıgını duşünüyorum.Oyle ya o bızı dunyaya tanıtan tek yazarımız Nop!

tülay filtekin tarafından Eki 7th, 2008 günü 1:01 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

Sevgili Tülay;denin ayrı yazılması ile ilgili sunulan yöntemlerden biri olarak verdiğin

baglac olan de yanına baska bır ek alamaz.baglac olan de ye ıkıncı de yı getırın kabul etmeyecektır.

bu öneri çok işimize yarayacak. Ayıptır söylemesi bu yöntemi daha önce duymamıştım. Belki de dikkatimden kaçmıştı, bilemiyorum.
Kendi adıma teşekkür ederim Flowers

nurten aksakal tarafından Eki 7th, 2008 günü 16:05 sularında gönderildi.

Re: Dahi Anlamina Gelen "de" Ayri Yazilir

aman sevgılı nurten rıca ederım,bu bızım gorevımız,ama sızlerle bunları paylaşmak zevk

tülay filtekin tarafından Eki 7th, 2008 günü 21:50 sularında gönderildi.