Borges’in Mezarına İşemek

Şilili yazar Eduardo Labarca, 'Modüllerin Esrarı'adlı kittabının kapağına, Arjantinli yazar Jorge Luis Borges'in mezarına işerken çektirdiği fotoğrafını koyduruyor. Ve sonra bütün dünyanın edebiyatla ilgili kesimi ondan ve kitabından “haberdar” oluyor.

Tüm dünyanın bir anda ilgisini çeken bu “sidik operasyonu”nun, okur, yazar, edebiyat dünyası için, günümüzde bir meta, bir ticari nesne haline dönüşen sanatsal yapıtının nerelere uzanabileceğinin örneği olarak düşünülmesi gereken pek çok yanı var bence. Bu haberi okuyunca yıllar öncesine dayanan bir Borges seveni olarak, üzerime işendiği duygusunu bir yana bırakıp, ne olursa olsun, hangi yıllara ulaşırsak ulaşalım, insanda, insanoğlunda hep bir şeylerin eksik kalacağı, incelikli bir şeylerin hep az, nadir olacağı kaygısını, inancını, hüznünü duyumsadım.

“Sidik zoru”yla kazanılmış bir başarı olup olmadığının tartışılmasından öte, bu olay aynı zamanda günümüz edebiyat dünyasının yaklaşımlarını ve eğilimlerini de ifade etmiyor mu?

Tabi ki her olan biten gibi bunun da pek çok boyutu var. Ben sadece iki yanını bir parça irdelemek istiyorum; yazar ve okuyucu yanını.

Yazar, (en azından bir kısmı) toplum tarafından her zaman marjinal, uçuk bir tip olarak kabul ediliyor, katlanılıyor, hoş veya hor görülüyordu. “Delidir ne yapsa yeridir” atasözünün bir diğer ucuna iliştirilen yazar, giyimi, davranışları ve yaşam tarzıyla bu ayrıcalığı, bu “açık çek”i her zaman kullandı. Can Yücel’in umarsız ve rahat tavırlarını, sigaradan bir bölümü kararmış, tüm yüzünü insanlardan saklayan bir koruyucu maskeye dönüşmüş sakalını, Aziz Nesin’in açık sözlü mizahını, Bukowski’nin “pis moruk”luğunu, Oscar Wilde’in cinsel tercihlerini, Dali’yi, Picasso’yu hatırlayalım. Bütün bunlar bize, yaşamı “üst kavramlarla” algılayabilen ve bunları sanatsal yapıtlara dönüştürebilen kişilerin, sanatçıların, bu çizgi dışılıklarının yaşamlarına yansımalarını, toplumca tüm bunları anlayamayan kesimlerce bir korku ve hayranlıkla karışık bir kabullenmeye dönüştürüldüğünü anlatmıyor mu? Kısaca o, yazar; toplum içerisinde her şeyiyle fark edilen, ve öylece kabullenilen veya kabullenilmeyen, yadırganan birisiydi.

Okuyucu da bir parça benzeri, toplum dışılığı, yadırganmayı her zaman kabullendi. Yazar kadar tanınmış ve hoşgörülü davranılmadı belki bir anlamda. (Yazara ve okuyucuya karşı süregelen egemen görüşün, demeye çalıştıklarımın dışında tutulması gerekiyor.) Neticede o da benzeri “badire”lerin içerisinden evrilip geldi.
Sonra bir şeyler değişti. (Tabi ki o “bir” hep “çok” bir şeydi.) Çok şey gibi sanatçı da, yazar da değişti. Kitle iletişiminin bu çılgın dev(i)rimi; kolayı, popüler kavramını, kışkırtıcı olanın önceliğini, insana ilk ulaşan olmayı yarattı. Tüm bunlar; kendini anlatmayı sadece kitaplarında yazdıklarına bırakmayan, köpeği ısıran, işenecek mezar arayan yeni bir sanatçı, yazar tipi yarattı. Çevreye duyarlılık, Afrika, küresel ısınma, etnik ayırım, entelektüel modalar onların paraya ulaşan yolda, önlerine çıkan dereden geçerken üzerine bastıkları taşlar haline dönüştürüldü. Böylece eserler daha ortalarda yokken yazarları tarafından bizlere tanıtımları, izlenimleri, reklamları ulaşır oldu.

Elif Şafak yeni kitabını yazmak için gittiği Londra’da, yazdığı kitabın konusunun çok hüzünlü olduğunu, kitabını yazarken de sık sık ağladığını neden gazetecilere göğsünü gere gere “beyan” ediyor?

Bunun örneklerini çoğaltılabilir.

Neler oluyor? Bir yazar, (öyle diyelim-kitabını okumadım, okumak ister miyim bilmiyorum, o da ayrı bir konu) bir yazarın mezarına işeyerek ne kazanacağını nasıl bu kadar iyi bilebiliyor.

Yaşamım boyunca sözler, sözcükler beni ilgilendirdi. Yanlış da olsa, yaşamımda bir parça kutsal sayabileceğim onlar var. Belki de bu yaklaşımı kutsallığıma hakaret saydığım için bu alıngan ve kırılmış yaklaşımım. Bir de şu soru takılıp kaldı aklımda;

- Kitabı alıp okuduğumuzda bu sidikten bize, üzerime ne kadarı bulaşacak?

Belki de bulaştı da ben farkında değilim…