Bir İç Sıkıntısı Kesiti İçin Topografya Oluşturma Denemeleri - III *

ı.
W. Shakespeare mi demişti, “hayat bir tiyatro sahnesidir,” diye bundan yüzyıllar önce ve yüzyıllar sonra dolana dolana bu laf gelip hiçbir sözcük yoktur ki diğer sözcüklerle ilişkiye girmeden bir şeyi anlatabilsin gibi bir önerme biçimine mi gelmişti; hatta daha sonrasında “herhangi bir sözcüğün herhangi bir şeyi anlatması imkânsızdır” gibi bir önermeye kadar uzanmış mıydı bu ipsiz sapsız fikir?

Bir grup düşsever için gün içinde sık aralıklarla uykulara yatıp, hafif uykunun o birkaç saniyelik bir arasında beliren karman çorman görüntülerle, bir senfoniden çöp arabası seslerine uzanan çeşitlilikte gürültülere gündelik hayatın hay huyunda bir anda gözden kaçıp gidiveren bir bakışı, aklın kanatlanıp gittiği uzak diyarlardan onu o ana geri çağıran bir gülüşü, yanık simit yanında taze çay kokusunu, yani ki günün örttüklerini eşleştirmek hayata dokunmanın tek katlanılır yolu olmuştur. Değil mi ki, gösteren, o bir şeyi başka bir şey olarak ifade etmeye yarayan şey aslında o gösterdiği, ifade ettiği şey hiç değildi, onunla ilgisi bile yoktu; o halde sünüp duran, kasvetli ve bir öz polemikle akan gündelik hayatlardaki ufak tefek ayrıntılar da gerçeküstü her türlü öğe ile eşleşebilirdir. Kimileri buna lirik bir duyarlıkla sokulur, kimileri ölçülü, tutarlı ve kimi zaman tumturaklı bir dizgeyi tercih eder, kimileri ise biçimlerden feyz alır. Hiç görüşmezler bu düşsever topluluğun sakinleri, tıpkı M. Blanchot’nun bir kısacık öyküsünde anlattığı gibi, kimseyle görüşmezler onlar ama birbirini tanırlar. Hep bir aradalardır. Bu ölçülü, tutarlı ve kimi zaman tumturaklı bir dizgeyi tercih edenlere yazar, sayfaya, o beyaz sonsuzluğa düştükleri biçimler toplamına öykü adı verilmiştir.

ıı.
Peki, ya sayfa, o sonsuz boşluk, üstünde temsilin harflerle biçim bulduğu, dizgelerle nefes alıp verdiği zaman zaman takır tukur, dura kalka devam edecek bir hareketi tetiklediği, zaman zaman hızına yetişilmediği; soğuğundan titreten, sıcağından sicim gibi terleten, sokaklardan, manavlardan, bakkallardan, kıraathanelerden, iskelelerden, asansörlerden, tecrit evlerinden, simsiyaha boyalı odalardan parça parça sökerek dokunulan karadelik?!

ııı.
O karadelik ki, baştan sona güç bela geçilmeyi başarıldığında, o ana kadar biriktirdiği imgeleri, görünümleri, anıları, izlenimleri oraya kadar getirmeyi becerebilen yazarı, bambaşka bir boyuta, masa başına çakıverir. Yazarın varlığı ikiye bölünmüştür; ancak bu iki parçalı yaratık siyam ikizleri gibi birbirine yapışık ve birinden beslenmektedir. Sokağında bir adam başka bir adamı bıçaklarken, şehrinin tecrit evlerinde unutmaya ve unutulmaya mahkum bırakılmış insanlar alevler içindeyken, ülkesinde ekmek derdindekiler sopadan geçirilirken, dünyasında onun için sadece birer sözcükten ibaret olan kimi kavramlar genişçe ölümlere sebebiyet verirken, masa başında çakılı duranını iki dürterek ondan kopup gidecekmişçesine sündürür yazarın etini bütün olayların dallanıp budaklandığı uzama ona yapışık öteki kardeşi. Yazarın dört elinden biri sayfanın içinde dolanmakta, ikincisi masanın yüzeyindeki cilayı tırnaklayarak kazımakta, üçüncüsü karşısındaki adamın karnına az önce soktuğu bıçağı tutmakta, diğeri yarasına abanmaktadır.
Yazarın tek yapabildiği ve tek yapabileceği masa başında çakılı durmak, orada çaresizce, acı içinde mitoz bölünmeye uğramak, bölündükçe küçülmek, yok olmaktır. Ne elinin bastırdığı yarayı beyazın sonsuzluğunda tedavi edebilecek, ne o boşluğa birini öldürmenin suçluluğunu bırakabilecektir. İmgelemi titreşim halindedir yazarın; biçimler, semboller, simgeler hiçbiri etlendiremez zihnin içinde dolaşan yaratığın hayaletini; tek ve tek yapabileceği yazarın, bıçağı sayfanın üstüne koyup, öylece ona bakakalmaktır. Burada kekemedir, o ana değin akıp giden sözcükler kesilmiştir; hiçbir sözcük hiçbir kavramı, hiçbir kavram hiçbir yaşanmışlığı karşılamaktadır; hayatın dokusu dilden üretilememiştir, dil gidimlidir, hayat ise anlamsız, sırf bu nedenle kimsesiz ve kimseye ihtiyacı olmayandır. Kimselerden kimselere giden hayatı durdurmaya, hem de bütün akışkanlığını koruyarak, onu alıkoymaya çalışan yazarın vay haline!

ıv.
Herhangi bir içgüdünün tetiklemesiyle gerçekleşen herhangi bir hareket, bilgiye dönüşürken kültür süzgecinde elenir. Kültür basittir, T. Eagleton’un dediği gibi, doğa olmayan her şey kültürdür: bizim masanın üstüne elimizi koyma biçimimizdir, ancak aynı zamanda bunun bize anlattığıdır ve masanın üstünde duran bir el görüntüsünün zihnimizdeki yansımasının dille yeniden biçimlendirilmesidir. Bu el Bahattin Bey’in eli midir, Dilruba Hanım birazdan o eli masadan alıp göğsüne mi götürecektir, yoksa Van Gogh misali, kalemi ile sayfa arasında hiçbir korelasyon kuramayan yazarın birazdan kesip atacağı işlevsiz uzvu mudur bu el? Neyse ne, birazdan bu el bir yılanı kavrayacak ve onun içini çekirdek kabuklarıyla doldurarak “yılanı uzat”tıkça uzatacaktır. Diyelim ki mekan, hiçbir binaya ait olmayan ve durmadan yükselen dar bir asansördür ve karakterlerimiz sündükçe sünen bir yılan, onu çekirdek kabuklarıyla besleyen bir kesik el, çolak ve yeteneksiz bir yazar ve dışarıda asansörün tıkırtılarına eşlik eden martı görünümlü kargalardır. Evet, sonuç da basittir: Kültürün yüzyıllardır getirip önüne yığdığını oburluktan hareket edemeyen bir at gibi semirmiş yazar başarısızdır. Yazarın, ileriye doğru her adımı atma girişimi geçmişini de o an’a sürükleyecektir. An dolacak dolacak, şimdinin içine sığmayacak denli şiştiğinde, masumane ve bütün isteği sadece kendine yer açmak olan bir öznenin tiz sövgüsü olarak boşanacaktır. Böylece yazarın geleceği, geçmişini değiştirip duracak, şimdinin yapbozunda gündelik olana uzanan her uzvu, önce parmaklar sonra kollar, sonra bacaklar, sonra beden olmak üzere yavaş yavaş yok olacaktır. Yazar, boşluğa iliştirmeye çalıştığı her türlü temsilde daha ilk adımı atmadan bu temsile eşlik eden anlatı onun önünü kesecek, olduğu yerde kilitlenmesine sebep olacaktır ve yazar bu esaretten kurtulmak için bu dünyada, Güneş’in dediği bütün topraklar üstünde yazılmış her metni yeniden yazmak zorunda kalacaktır. O halde yazar, henüz tek bir satırını bile yazamadığı öyküsünün karşısında başarısızlığa yazgılıdır: tarihi parçalanmıştır, varlığı bölümlenmiştir, uzamını yitirmiştir, sonuçlar neden, nedenlerse aşkın doğrular kılığına bürünmüştür. Onu müdahale yetisinden mahrum bırakan her an, örneğin metroda bir erkek ve kadının birbirinden uzak ancak fantazmagorilerinde konuştuğu, ağaçlardan ve adil bir dünyadan söz ettikleri, yazarın bunu sezdiği, ne sezmesi düpedüz bunu gördüğü buna karşın araya girmek için hiçbir şey yapamadığı o iki durak arasında, içinde taşıdığı sosyal hayvan hırpalanacaktır.

v.
Peki selülozun hükmü müdür o sonsuz boşluğun, beyazın bunca yükü taşıması ki, hiçbir zaman ve yok yerde gerçekleşmiş bir olayın temsilinin temsili kılığına büründürmesi kendini? Bir aynadan başka bir ayna yardımıyla kendine bakan yazar, birinci ayna görüntüsünün karşısında beliren ikinci ayna görüntüsünde yüzünün bir kısmını, üçüncüsünde kaşlarını ve burnunun bir kısmını, dördüncüsünde kaşını ve nihayetinde sadece karanlığı görecektir. Yani, bir temsile dönüşen ve ardından o temsilin başka bir temsiline dönüşen her yok-olay iki yönlü işlemektedir: Yazarın arkasını döndüğü bir dünyada olup bitenler, saatlerdir bilgisayar ekranına bakan ve yorgunluktan gözleri kapanmak üzere olan bir kadın ve koridorlardan gelen kahkahalar; karşısında ise kendisinin arka arkaya ve hızla azalan, azaldıkça parçalanan temsilleri. Temsiller kısaldıkça her biri birer sihirli kirpi okuna; arka arkaya dizildiklerinde ise çıkıldıkça gömülüp durulacak bir bataklığa, içi cıva dolu metal bir küreye ve git gide renklerin içindeki bir karanlığa dönüşecektir. Her anlatı bir deneyimin yeniden denenmesidir; bütün öğeler yerinden sökülerek yeni yerlerine monte edilmekte, gündelik hayat kesitlerinden, gazete kupürlerinden, TV haberlerinden kolajlanan bir edebi Frankenstein her hamlede daha derinden solumaya başlamaktadır. Deneyimlerin sahneye konduğu boşluk, onları çoğaltmakta üst üste bindirmekte, iç içe geçirmekte yazarın masa ile arasındaki mesafeyi arttırmakta ve bütün bunlar sonsuzluğun o zamansızlık kipinde vuku bulmaktadır. Bu modern canavarın etini, kanını, kemiğini oluşturan her çatışkı yazarın kendine biçtiği ölümsüzlükten parçalar çalmaktadır. Bu öyle bir hal alır ki, birazdan masaya uzanmış o yaratık kalkacak, “Baba, baba beni neden doğurdun?” diye bağıracak, dünyaya düştüğü o an’a, o çağa, o uzama lanetler yağdırarak, yazarı da alıp kendini bir kuantum-uzama atacaktır. Bir süre birbiri ile alakasız görünen her şey bu uzamda yazar için gittikçe artan bir heterojeni halinde hareket etmeye başlayacak, kesişecek, üst üste binecek, çarpışacak, parçalanacak ve farklı bütünlere dönüşecektir. Bu noktada, bütünün hacmi daralmış, en minik halini almıştır. Öyle ki, önce beyazın sonsuzluğunda sözcükler, heceler, şekiller oluşacak ardından F. Saussure’ün gösterge için dediği gibi, gösteren ve gösterilen onda birbirine yapışık olarak bomboş bir beyaz kâğıdın iki yüzünün arasında sıkışıp kalacak, onu oradan kurtaracak kana bulanmış bir kamayı arzuyla bekleyecektir!

vı.
Özetle, yazar başarısızdır, ve yazarın her ediminin yolunun başarısızlıktan geçmemesinin ihtimali yoktur. Gündelik hayatın debdebesinde dolanıp duran sesler, her anın bilinçdışında asılı kalan görüntüleri, her nesnenin ayrı dokusu, tadı ve kokusu içinde durup soluklanmak için biçimlere gömülmeye ihtiyaç duyduğumuzda aslında narsistçe bir haz aldığımız yazarın bu başarısızlığıdır ki sonsuzluğun hapsinde vuku bulan hiçbir temsil hikâye olmasın!

* şakir özüdoğru / ekim ’12 / eskişehir

Meraklısına not: Bunların büyük bir kısmını, beni evden işe götüren tramvayda Barış Acar’ın 2012 yılının Haziran ayında Sıcak Nal Yayınları tarafından yayımlanan pıhtı isimli kitabını okurken düşündüm.